Σημειώσεις Κεφαλαίου 2

[←1]

Οι Ιωαννίτες, οι ιππότες τού Οσπιταλίου τού Αγίου Ιωάννη τής Ιερουσαλήμ, κατείχαν τη Ρόδο από το 1309 έως το 1522, όταν τούς ανέτρεψαν οι Τούρκοι. Ο ένατος μεγάλος μάγιστρος στη Ρόδο (από τούς δεκαεννέα συνολικά) ήταν ο Γάλλος Φιλμπέρ ντε Ναιγιάκ, που εκλέχτηκε το 1396 και πέθανε τον Ιούνιο τού 1421. Ο Ναιγιάκ είχε λάβει μέρος στην καταστροφική μάχη τής Νικόπολης το 1396, αλλά είχε την τύχη να μη συλληφθεί αιχμάλωτος. Ο στρατάρχης Μπουσικώ, ο οποίος ήταν επίσης παρών και συνελήφθη αιχμάλωτος σε αυτή τη διάσημη ήττα, ελευθερώθηκε με πληρωμή λύτρων, όπως και ο διοικητής του, ο δούκας τής Νεβέρ. Ο Μπουσικώ ήταν τότε πάνω από τριάντα ετών. Αφού επέστρεψε στη Γαλλία, στάλθηκε από τον βασιλιά Κάρολο ΣΤ’ το 1399 σε βοήθεια τού αυτοκράτορα Μανουήλ στην Κωνσταντινούπολη. Το 1401 ο Μπουσικώ έγινε διοικητής τής Γένουας, την οποία είχε καταλάβει η Γαλλία το 1396. Ανέλαβε τη διοίκηση των γαλερών τής Γένουας και το 1403 έπλευσε εναντίον τής Κύπρου, ενώνοντας τις δυνάμεις του με εκείνες των Ιωαννιτών Ιπποτών τής Ρόδου. Επέδραμαν στις ακτές τής Κιλικίας και λεηλάτησαν τη Βηρυτό. Ο στρατάρχης Μπουσικώ αναφέρεται πολλές φορές στις σελίδες τού Clavijo. Αργότερα, το 1410¸ ο στρατάρχης και η γαλλική φρουρά του εκδιώχθηκαν από τη Γένουα. Το 1415 πολέμησε στο Agincourt και μεταφέρθηκε αιχμάλωτος στην Αγγλία, όπου πέθανε το 1421.

[←2]

Εδώ και αλλού ο Κλαβίχο γράφει για την «Αλεξάνδρεια » (Alexandria) και το «βασίλειο τής Αλεξάνδρειας» (el Reyno de Alexandria), αναφερόμενος στην Αλεξανδρέττα, τη σημερινή Ισκεντερούν κοντά στα σύνορα Τουρκίας -Συρίας.

[←3]

El Soldan de Babylonia στο κείμενο, δηλαδή ο Μπούρτζι Μαμελούκος σουλτάνος Nair- ad- Din Faraj (βασ. 1393-1405). Το Κάιρο ήταν γνωστό στην Ευρώπη γενικά ως Βαβυλώνα, από το παλιό ρωμαϊκό κάστρο που έφερε αυτό το όνομα. Έτσι για τον Κλαβίχο η Βαβυλωνία γενικά αντιπροσωπεύει την Αίγυπτο, αλλά όχι πάντοτε, γιατί όταν γράφει ” Babylonia y Baldas ” (Βαγδάτη) εννοεί τη Βαβυλωνία τής Μεσοποταμίας. Ο Τιμούρ, ύστερα από την άλωση τής Δαμασκού το 1401, επέστρεψε στην Ανατολία, καταλαμβάνοντας στον δρόμο του και τη Βαγδάτη. Μετά τη μάχη τής Άγκυρας το 1402, με τον σουλτάνο Βαγιαζήτ στον συρμό του, είχε ξεκινήσει την επιστροφή του στη Σαμαρκάνδη, με επόμενο σκοπό να κατακτήσει την Κίνα. Τόσο οι Οθωμανοί Τούρκοι όσο και οι Μαμελούκοι τής Αιγύπτου ήσαν τώρα υποτελείς του. Επομένως δεν υπήρχε ανάγκη να κατακτήσει την Αίγυπτο.

[←4]

Η βροχή ηταν απαραίτητη για τη βοσκή των αλόγων και των άλλων ζώων τής ορδής.

[←5]

Και θα κατακτούσε την Αίγυπτο.

[←6]

Candelor στο κείμενο. Το Κορακήσιον τής αρχαιότητας, η σημερινή Αλάνυα στην Τουρκία.

[←7]

Ripuli στο κείμενο, τώρα Τρίπολη τού Λιβάνου.

[←8]

Barute στο κείμενο.

[←9]

Carabaqui στο κείμενο. Το Καραμπάχ (Karabakh, Qarabağ) είναι γεωγραφική περιοχή στη σημερινή ανατολική Αρμενία και το νοτιοδυτικό Αζερμπαϊτζάν, που εκτείνεται από τα υψίπεδα τού Μικρού Καυκάσου μέχρι τα πεδινά μεταξύ των ποταμών Kύρου (Κούρα) και Αράξη (Αράς).

[←10]

Οσπιτάλιο.

[←11]

Lango στο κείμενο. Η Κως ήταν επίσης γνωστή ως Stanchio («Ἐς τὰν Κῶ»).

[←12]

Isla de las Bestias στο κείμενο, δηλαδή Νησί των Τεράτων. Κατά τη Spinelli 2004: 41, πρόκειται για ομάδα βράχων και νησίδων επικίνδυνων για τη ναυσιπλοΐα, που βρίσκονται βορειοανατολικά περίπου τής Ψερίμου. Όμως, καθώς ο Κλαβίχο μιλάει για ένα νησί, εντελώς ακατοίκητο και επίπεδο, χωρίς λόφους, είναι πιθανότερο να αναφέρεται στην Καλόλιμνο.

[←13]

Calamo στο κείμενο.

[←14]

Palacia nueva στο κείμενο. Σήμερα Μπαλάτ (Balat), 3 χλμ βόρεια των οποίων βρίσκονται τα ερείπια τής αρχαίας Μιλήτου.

[←15]

Λίγο πριν από τη Μάχη τής Αγκύρας.

[←16]

Berro στο κείμενο.

[←17]

Madrea στο κείμενο. Ίσως οι Λειψοί.

[←18]

El Forno στο κείμενο. Λογικά είναι οι Φούρνοι ανατολικά τής Ικαρίας. Κατά τον Le Strange ίσως είναι η Φαρμακούσα [δηλαδή το Φαρμακονήσι] ανατολικά τής Λέρου ή το Φαρίν [Άνυδρος;] βόρεια τής Πάτμου.

[←19]

Tatanis στο κείμενο.

[←20]

Xamo στο κείμενο.

[←21]

Micarea στο κείμενο.

[←22]

Cabo Xanto στο κείμενο. Κατά τη Spinelli 2004: 45, είναι το Ακ Μπουρνού (Αk Βurnu), δηλαδή το πλησιέστερο προς τα νοτιοανατολικά τής Χίου ακρωτήριο τής Τουρκίας, το οποίο κατά τον Index Anatolicus – Akburun burun – Çeşme – İzmir είναι το Ἄργεννον τού Στράβωνος 14.1.33: εἶτα τὸ Ἄργεννον, ἄκρα τῆς Ἐρυθραίας πλησιάζουσα μάλιστα τῷ Χίων Ποσειδίῳ ποιοῦντι πορθμὸν ὅσον ἑξήκοντα σταδίων.

[←23]

Xio στο κείμενο.

[←24]

Αlmástiga στο κείμενο.

[←25]

Lantiscos στο κείμενο. Η επιστημονική ονομασία τού μαστιχόδενδρου είναι Pistacia lentiscus.

[←26]

Ο Ισά, ο μεγαλύτερος γιος τού Βαγιαζήτ.

[←27]

Metella στο κείμενο. O Le Strange 1928, σημειώνει ότι αυτό το νησί, η Λέσβος των αρχαίων, πήρε το όνομα Μυτιλήνη από την πρωτεύουσα πόλη, που ονομάζεται συνήθως Κάστρο και βρίσκεται στο στενό απέναντι από την ηπειρωτική χώρα. Σημειώνει επίσης ότι η Μυτιλήνη ήταν επίσης γνωστή ως Stalimene, την οποία ο Κλαβίχο γράφει Estalimen και αλλιώς Escalines. Εδώ κάνει λάθος, αφού η Stalimene τού Κλαβίχο δεν είναι η Λέσβος αλλά η Λήμνος.

[←28]

Pixara στο κείμενο.

[←29]

Antipixara στο κείμενο.

[←30]

Cabo de Santa Maria στο κείμενο. Κατά τη Spinelli 2004: 49, είναι το Μπαμπά Μπουρούν (Baba Burun), στη γωνία τής ηπειρωτικής χώρας, απέναντι από τον Μόλυβο (Μήθυμνα) τής Λέσβου.

[←31]

Boca de Romania στο κείμενο, δηλαδή τα Δαρδανέλλια (Ελλήσποντος).

[←32]

Merdi στο κείμενο. Πιθανότατα κάποιο από τα Μοσχονήσια έξω από το Αϊβαλί, ίσως ο Πύργος, τώρα Μαντέν (Maden ada).

[←33]

Metellin στο κείμενο.

[←34]

Mollenos στο κείμενο. Το ακρωτήριο Μόλυβος και το κάστρο βρίσκονται στη βορειοδυτική άκρη τού νησιού τής Λέσβου.

[←35]

Cuaraca στο κείμενο. Το ακρωτήριο Κόρακας ή Συκαμιά βρίσκεται στη βορειοανατολική άκρη τού νησιού τής Λέσβου.

[←36]

Micer Juan de Catalus στο κείμενο, ο Τζάκομο Γκατελούζο (1365-1404), δεύτερος Γενουάτης άρχοντας τής Λέσβου (1384-1404) ως Φραντσέσκο Β΄ Γκατελούζο.

[←37]

Ο Φραντσέσκο Α΄ Γκατελούζο, πρώτος Γενουάτης άρχοντας τής Λέσβου (1355–1384).

[←38]

Τη Μαρία Παλαιολογίνα, κόρη τού Ανδρόνικου Γ’ Παλαιολόγου (βασ. 1321–1341) και αδελφή τού Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγου (βασ. 1341-1376).

[←39]

Για τον τωρινό άρχοντα, τον Φραντσέσκο Β΄ (Τζάκομο) Γκατελούζο.

[←40]

Στις 6 Αυγούστου 1384.

[←41]

Ο Φραντσέσκο Β΄ (Τζάκομο).

[←42]

Ο Φραντσέσκο Α΄ Γκατελούζο.

[←43]

Η Μαρία Παλαιολογίνα.

[←44]

O Aντρόνικο (1356-1384) και ο Ντομένικο (1358-1384).

[←45]

Που το 1384 δεν ήταν παιδί αλλά 19 ετών, έχοντας γεννηθεί το 1365.

[←46]

Που δεν ήταν λίκνο αλλά κανονικό κρεβάτι.

[←47]

Τον πρίγκηπα Ιωάννη [Ζ΄], γιο τού Ανδρόνικου Δ΄ Παλαιολόγου.

[←48]

Από τον θείο του, τον αυτοκράτορα Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγο.

[←49]

Bλέπε τον Γενεαλογικό Πίνακα στην Εισαγωγή αυτού τού βιβλίου.

[←50]

Tην Ευγενία (Ειρήνη) Γκατελούζο (πεθ. 1440), κόρη τού Φραντσέσκο Β΄ Γκατελούζο.

[←51]

Ο Φραντσέσκο Β΄ Γκατελούζο.

[←52]

Στον Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγο.

[←53]

Ο Μανουήλ Β΄ δεν ήταν πρωτότοκος γιος τού αυτοκράτορα Ιωάννη Ε΄. Πρωτότοκος ήταν ο Ανδρόνικος Δ΄. Ο Ανδρόνικος, αν και υπήρξε συναυτοκράτορας με τον πατέρα του από τις αρχές τής δεκαετίας τού 1350, εξεγέρθηκε όταν ο Οθωμανός σουλτάνος Μουράτ Α΄ εξανάγκασε τον Ιωάννη Ε΄ σε υποτέλεια το 1373. Ο Ανδρόνικος Δ΄ είχε συμμαχήσει με τον γιο τού Μουράτ, τον Σαβτζί μπέη, ο οποίος επίσης επαναστάτησε εναντίον τού πατέρα του. Οι δύο εξεγέρσεις απέτυχαν. Ο Μουράτ Α΄ τύφλωσε τον γιο του και απαίτησε από τον Ιωάννη Ε΄ να τυφλώσει τον Ανδρόνικο Δ΄, αλλά ο Ιωάννης Ε΄ τον τύφλωσε από το ένα μόνο μάτι.

Τον Ιούλιο τού 1376 οι Γενουάτες βοήθησαν τον Ανδρόνικο να δραπετεύσει από τη φυλακή, απ΄ όπου πήγε κατευθείαν στον σουλτάνο Μουράτ Α΄ και συμφώνησε να τού επιστρέψει την Καλλίπολη σε αντάλλαγμα για την υποστήριξή του. Η Καλλίπολη είχε ανακαταληφθεί από την αυτοκρατορία πριν δέκα χρόνια, με τη βοήθεια τού Αμαδαίου ΣΤ΄, κόμη τής Σαβοΐας. Ο σουλτάνος πρόσφερε στρατιωτική δύναμη, με την οποία ο Ανδρόνικος μπόρεσε ν΄ αναλάβει τον έλεγχο τής Κωνσταντινούπολης, να συλλάβει και να φυλακίσει τον πατέρα του Ιωάννη Ε΄ και τον αδελφό του Μανουήλ.

Όμως ο Ανδρόνικος έκανε το λάθος να ευνοήσει τούς Γενουάτες υπερβολικά, παραχωρώντας τους την Τένεδο. Ο κυβερνήτης τού νησιού αρνήθηκε να το παραδώσει και το μεταβίβασε το 1377 στη Βενετία. Την ίδια χρονιά ο Ανδρόνικος Δ΄ έστεψε συναυτοκράτορα τον νεαρό του γιο Ιωάννη Ζ΄. Όμως το 1379 ο Ιωάννης Ε΄ και ο Μανουήλ δραπέτευσαν στον σουλτάνο Μουράτ και με τη βοήθεια των Ενετών ανέτρεψαν τον Ανδρόνικο στη διάρκεια εκείνης τής χρονιάς. Οι Ενετοί επανέφεραν στον θρόνο τον Ιωάννη Ε΄ και τον Μανουήλ. Ο Ανδρόνικος κατέφυγε στον γενουάτικο Γαλατά, μένοντας εκεί μέχρι το 1381, όταν έγινε και πάλι συναυτοκράτορας και διάδοχος τού θρόνου, παρά την προηγούμενη προδοσία του. Στον Ανδρόνικο Δ΄ δόθηκε επίσης η πόλη τής Σηλυμβρίας ως προσωπική επικράτεια. Όμως ο Ανδρόνικος πέθανε εκεί το 1385, πριν από τον πατέρα του, χωρίς να κυβερνήσει ποτέ ως νόμιμος αυτοκράτορας.

Το 1390 ο γιος τού Ανδρόνικου Δ΄ και εγγονός τού Ιωάννη Ε΄, ο Ιωάννης Ζ΄, σφετερίστηκε τον θρόνο για λίγο, αλλά γρήγορα ανατράπηκε. Την ίδια χρονιά ο Ιωάννης Ε΄ διέταξε την ενίσχυση τής Χρυσής Πύλης στην Κωνσταντινούπολη. Με την ολοκλήρωση των έργων ο σουλτάνος Βαγιαζήτ Α΄, γιος τού Μουράτ Α΄, απαίτησε από τον Ιωάννη Ε΄ την αποξήλωση αυτών των νέων έργων, απειλώντας με πόλεμο και με τύφλωση τού γιου του Μανουήλ, τον οποίο κρατούσε αιχμάλωτο. Ο Ιωάννης Ε΄ συμμορφώθηκε στην εντολή τού σουλτάνου, αλλά λέγεται ότι υπέφερε από αυτή την ταπείνωση και πέθανε αμέσως μετά στις 16 Φεβρουαρίου 1391. Τον Ιωάννη Ε΄ διαδέχθηκε στον θρόνο ο γιος του Μανουήλ Β΄.

Το 1399, ύστερα από πέντε περίπου χρόνια πολιορκίας τής Κωνσταντινούπολης από τον σουλτάνο Βαγιαζήτ Α΄, ο αυτοκράτορας Μανουήλ Β΄ έφυγε για να ζητήσει στρατιωτική βοήθεια στη Δυτική Ευρώπη. Άφησε ως αντιβασιλέα για να υπερασπίζεται την πρωτεύουσα τον ανηψιό του Ιωάννη Ζ΄, τον γιο τού Ανδρόνικου Δ΄. Ο Ιωάννης Ζ΄ εκπλήρωσε καλά τις υποχρεώσεις του, ελπίζοντας σε θαύμα, το οποίο συνέβη όταν ο Βαγιαζήτ Α΄ νικήθηκε από τον Ταμερλάνο στη Μάχη τής Άγκυρας (20 Ιουλίου 1402).

Την ήττα ακολούθησε εμφύλιος πόλεμος στο οθωμανικό σουλτανάτο, καθώς οι αντιμαχόμενοι Οθωμανοί πρίγκηπες αναζητούσαν την ειρήνη και τη φιλία τής Ελληνικής αυτοκρατορίας. Εκμεταλλευόμενος αυτή την περίοδο οθωμανικής αδυναμίας, ο Ιωάννης Ζ΄ διαπραγματεύθηκε συνθήκη που εξασφάλιζε την επιστροφή τού μεγαλύτερου μέρους τής τουρκοκρατούμενης ακτής στην ευρωπαϊκή πλευρά τής Προποντίδας, καθώς και ειδική παραχώρηση τής Θεσσαλονίκης, δεσπότης τής οποίας ήταν στο παρελθόν ο Μανουήλ Β΄, πριν από την κατάληψή της από τούς Τούρκους το 1387. Με την επιστροφή τού Μανουήλ Β΄ από το εξωτερικό, o Ιωάννης Ζ΄ τού επέστρεψε ευσυνείδητα την εξουσία και τού επιτράπηκε ν΄ αποσυρθεί στη Θεσσαλονίκη, η οποία είχε προσφάτως παραχωρηθεί στην αυτοκρατορία. Κυβέρνησε εκεί ως ημι-ανεξάρτητος ηγεμόνας για το υπόλοιπο τής ζωής του (1403-1408), χρησιμοποιώντας τον τίτλο «αυτοκράτωρ Θεσσαλίας».

[←54]

Solombria στο κείμενο. Είναι η Σηλυμβρία, η σημερινή Σιλίβρι (Silivri) στην Ανατολική Θράκη.

[←55]

Το 1399.

[←56]

Mosén Buchicate στο κείμενο.

[←57]

Για ν΄ αντιμετωπίσει τούς Τούρκους.

[←58]

Στην Άγκυρα.

[←59]

Μετά την ήττα τού σουλτάνου Βαγιαζήτ στην Άγκυρα.

[←60]

Estalimen στο κείμενο. Ο Le Strange 1928, θεωρεί ότι Stalimene είναι η Λέσβος, που είναι όμως η Λήμνος. Βλέπε Παράρτημα, Βαγιαζήτ και Ταμερλάνος στο έργο τού ιστορικού Δούκα, παρ. 18.1.

[←61]

Escalines στο κείμενο.

[←62]

Κι ενώ στο μεταξύ ο Γκατελούζο και ο νεαρός αυτοκράτορας είχαν αποπλεύσει.

[←63]

Tenio στο κείμενο.

[←64]

Nembro στο κείμενο.

[←65]

Boca de Romania στο κείμενο, δηλαδή τα Δαρδανέλλια.

[←66]

Troya στο κείμενο.

[←67]

Μάλλον λαγούς.

[←68]

Ο Ιωάννης Ε΄ Παλαιολόγος, πατέρας τού αυτοκράτορα Μανουήλ.

[←69]

Galipoli στο κείμενο. Η Καλλίπολη βρισκόταν στα χέρια των Τούρκων από το 1358. Εδώ οι σουλτάνοι Μουράτ και Βαγιαζήτ στάθμευαν τον στόλο των γαλερών που έλεγχαν το πέρασμα τού Ελλησπόντου και επέτρεπαν στους Τούρκους να αποκλείουν κατά βούληση την Κωνσταντινούπολη.

[←70]

Monteston στο κείμενο, από Monte Santo, δηλαδή Άγιον Όρος.

[←71]

Σημ. τού Le Strange 1928: Στο κείμενο “ellos visten silicio negro“, όπου αντί για “silicio“, διάβαζε “cilicio“.

[←72]

Mambre στο κείμενο. Πρόκειται για το ακατοίκητο Ταβσάν Αντάσι (Tavşan Adası, Νησί των Κουνελιών) μεταξύ Τενέδου και Δαρδανελλίων. Ένα άλλο Ταβσάν Αντάσι βρίσκεται μέσα στην Προποντίδα (Θάλασσα τού Μαρμαρά), ανήκει στα Πριγκηπονήσια και ονομάζεται και Νέανδρος (Neandros Adası), όνομα που μοιάζει με το Mambre τού Κλαβίχο. Όμως αυτό το δεύτερο νησί δεν βρίσκεται στην είσοδο τού Ελλησπόντου (Δαρδανελλίων).

[←73]

Στην πραγματικότητα όχι μεγαλύτερο από 3 μίλια (4,5 χιλιόμετρα).

[←74]

Cabo de los Caminos στο κείμενο. Ο Le Strange 1928 σημειώνει ότι τώρα ονομάζεται Κούμκαλε (Kumkale). Είναι το Σίγειον ἄκρον τής αρχαιότητας.

[←75]

Xetea στο κείμενο. Κατά τον Le Strange 1928, τότε ονομαζόταν Σεντ ελ Μπαρ (Sedd el Bahr, «Τείχη τής Θάλασσας»). Κατά τη Spinelli 2004: 58, πρόκειται για το πέτρινο κάστρο τού Shahim Kalesi, απέναντι από τη νότια ακτή τού Κούμκαλε, στην τοποθεσία Seddülbahir. Σε ενετικό ναυτικό άτλαντα, στο σημείο αυτό ο τόπος φέρει το όνομα Cresta. O Index Anatolicus – Seddülbahir köy – Eceabat – Çanakkale επιβεβαιώνει την ονομασία Sedd-i Bahir τού Le Strange.

[←76]

Dubeque στο κείμενο. Κατά τη Spinelli 2004: 58, ίσως το σημερινό Νταλύαν Μπουρνού (Dalyan Burnu).

[←77]

Κατά τη Spinelli 2004: 58, η μέτρηση αντιστοιχεί ακριβώς στην απόσταση μεταξύ Dalyan Burnu (Dubeque) και Baba Burun (Santa Maria), υπολογισμένη σε ρωμαϊκά μίλια.

[←78]

Torre del Vituperio στο κείμενο. Κατά τη Spinelli 2004: 58, πρόκειται για σημείο που βρίσκεται κοντά στο σημερινό φρούριο Ναμάζγκα (Namazgah), λίγο πιο νότια από το φρούριο τού Κιλίτμπαχιρ (Kilitbahir). Mετά την οθωμανική κατάκτηση τα οικοδομήματα τής περιοχής τροποποιήθηκαν ευρέως.

[←79]

Μετά την ήττα των Τούρκων στην Άγκυρα, με την αιχμαλωσία και τον επακόλουθο θάνατο τού σουλτάνου Βαγιαζήτ, οι γιοι του άρχισαν εμφύλιο πόλεμο ο ένας εναντίον τού άλλου. Από το 1403 έως το 1410 ο πρίγκιπας Σουλεϊμάν, συχνά αποκαλούμενος Μουσουλμάν Τσελεμπή (τίτλος ισοδύναμος με εκείνον τού «κυρίου»), ήταν κατά το μεγαλύτερο διάστημα αναγνωριζόμενος ως σουλτάνος, αν και μια παράταξη ήταν πάντοτε υπέρ τού μεγαλύτερου αδελφού του, τού πρίγκιπα Ισά, τού οποίου τον θάνατο έχει καταγράψει ο Κλαβίχο.

[←80]

Τη Θάλασσα τού Μαρμαρά (Προποντίδα).

[←81]

Satorado και Examille στο κείμενο. Κατά τη Spinelli 2004: 59, τα δύο οχυρά συνδέονται με το βυζαντινό φρούριο τής Καλλίπολης (τώρα σε ερείπια) και χρονολογούνται από το 1303, όταν η πόλη καταλήφθηκε από την Kαταλανική Εταιρεία τής Ανατολής υπό τη διοίκηση τού Ροτζέρ ντι Φλορ.

[←82]

Quinisico στο κείμενο. Η αρχαία Κύζικος βρισκόταν κοντά στον λαιμό τής ομώνυμης χερσονήσου (βλέπε επόμενη σημείωση), 10 περίπου χλμ ανατολικά τής Αρτάκης (σήμερα Έρντεκ, Erdek). Ο Κλαβίχο εδώ μιλάει για το ακρωτήριο στη βορειοδυτική άκρη τής ίδιας χερσονήσου.

[←83]

Ο λαιμός τής χερσονήσου τής Κυζίκου έχει πλάτος δυο περίπου χιλιόμετρα.

[←84]

Marmora στο κείμενο. Η Προκόννησος, σήμερα Marmara.

[←85]

Redea στο κείμενο. Κατά τη Spinelli 2004: 60, ίσως η Ηράκλεια Πέρινθος, σήμερα Μάρμαρα Ερεγλισί (Marmara Ereğlisi). Η ίδια όμως δεν έχει προσέξει ότι εκεί κοντά, κατά τον Κλαβίχο, βρίσκεται το νησάκι Καλώνυμος (βλέπε επόμενη σημείωση), που σημαίνει ότι το αυτοκρατορικό αγρόκτημα πρέπει να αναζητηθεί στη νότια και όχι στη βόρεια ακτή τής Προποντίδας.

[←86]

Calonimo στο κείμενο. Πρόκειται για το σημερινό μικρό νησί Ιμραλού (İmralı), που στην αρχαιότητα ονομαζόταν Βέσβικος. Βλέπε Στέφανο Βυζάντιο, Ἐθνικὰ Β165.1: Βέσβικος, νησίδιον περὶ Κύζικον, ὡς Διογένης ὁ Κυζικηνὸς ἐν πρώτῃ περὶ τῶν ἑπτὰ τῆς πατρίδος νήσων λέγων· Προκόνησος καὶ Φοίβη καὶ Ἀλόνη καὶ Φυσία καὶ Ὀφιόεσσα καὶ Βέσβικος, γόνιμοι καὶ λιπαραὶ. Βλέπε επίσης Index Anatolicus-İmralı ada – Gemlik – Bursa.

[←87]

Trilla στο κείμενο, σήμερα στα τουρκικά Τιρίλιε (Tirilye) ή Ζεϋτίνμπαγι (Zeytinbağı). Βλέπε Index Anatolicus – Tirilye mah – Mudanya (Zeytinbağı bucağı) – Bursa.

[←88]

Bursa στο κείμενο, το τουρκικό όνομα τής Προύσας.