Σημειώσεις Κεφαλαίου 4

[←1]

Tα Μάγγανα ήσαν ο Ναύσταθμος τής Κωνσταντινούπολης, με εργαστήρια για ναυπήγηση πλοίων και αποθήκες πολέμου. Από την εκκλησία τού Αγίου Γεωργίου Μαγγάνων, που βρισκόταν εδώ, τίποτε δεν απομένει τώρα, γιατί όλη αυτή την περιοχή καταλαμβάνει το ανάκτορο Τοπ Καπί. Η θέση της όμως είναι γνωστή, δηλαδή περίπου στα μισά τής απόστασης από την Αγία Σοφία μέχρι το Σαράϊμπουρνου (Sarayburnu), τη «μύτη» τής περιτειχισμένης Κωνσταντινούπολης και κοντά στην ακτή.

[←2]

Ο Le Strange 1928, σημειώνει ότι σύμφωνα με τον Sreznevski (σελ. 430) η αυτοκράτειρα αυτή ήταν η σύζυγος τού Κωνσταντίνου Θ’ Μονομάχου (1042-1054) που ίδρυσε την εκκλησία τού Αγίου Γεωργίου.

[←3]

Στο Πέρα.

[←4]

Puerta de Quinigo στο κείμενο. Στο έργο Κωνσταντινίας Παλαιὰ καὶ Νεωτέρα Περιγραφὴ συνταχθεῖσα παρὰ ἀνδρὸς φιλολόγου καὶ φιλαρχαιολόγου (Κωνσταντινούπολις 1844) σελ. 21-22 διαβάζουμε: Δεκάτη Δευτέρα [πύλη], ἡ τοῦ Φαναρίου, καὶ μετ’ αὐτὴν δεκάτη τρίτη, ἡ καλουμένη Μπαλάτ. Αὐτὴ ὠνομάζετό ποτε Βασιλικὴ καὶ Παλατινιακή, ἀπὸ τοῦ Αὐτοκρατορικοῦ Παλατίου τοῦ Κωνσταντίνου, τὸ ὁποῖον οὐ μακρὰν ταύτης κατὰ τὸ Ἕβδομον κεῖται, καὶ ἵσταται μέχρι τούτου, ὅβεν καὶ κατὰ παραφθορὰν τοῦ ὀνόματος Παλατίου, ἔτι καὶ νῦν καλεῖται Μπαλὰτ Καπουσί. Ἔξωθεν τῆς Πύλης ταύτης ἦτο ποτὲ τὸ καλούμενον παλαιὸν Νεώριον. Μετὰ δὲ ταύτην ἦτο καὶ ἄλλη τοῦ Κυνηγοῦ καλουμένη, ἥν μετὰ τὴν ἅλωσιν ὡς περιττὴν τὴν ἀπέφραξαν· ἀναφέρει δὲ ταύτην ὁ Δούκας, Κεφ. λη’, καὶ ο Φραντζῆς βιβλ. γ’, κεφ. β’. Αὐτὴ κεῖται μικρὸν περαιτέρω τῆς ῥηθείσης Παλατιανῆς πρὸς τὸ Ἑϊβὰν Σεράγι, ὄπισθεν τῶν Ἑβραϊκῶν οἴκων, καὶ ἄνωβεν ταύτης ὁρᾶται ὁ Ἀρχιστράτηγος Μιχαήλ ξιφήρης. Και πιο κάτω, σελ. 150: Τὸ ἔξωθεν μὲν τῶν Τειχῶν μέρος, κείμενον μεταξὺ τῆς βασιλικῆς ἤ Παλατιανῆς Πύλης (Μπαλὰτ Καπουσί), καὶ τῶν Βλαχερνῶν ἐκαλεῖτο ποτὲ τοῦ Κυνηγοῦ, διὰ τὴν ἐν μέσῳ τούτων παρακειμένην Πύλην τοῦ Κυνηγοῦ, περὶ ἧς ἔρρέθη ἐν τῷ περὶ Πυλῶν.

[←5]

Bλέπε πιο πάνω.

[←6]

O Jean le Meingle, επονομαζόμενος Μπουσικώ (Boucicault) ή Μπουτσικάτε (Bucicate), έχει ήδη αναφερθεί αρκετές φορές από τον Κλαβίχο στο προηγούμενο κεφάλαιο. Υπήρξε ένας από τούς μεγαλύτερους στρατιωτικούς διοικητές τής εποχής και ήταν γιος ενός στρατάρχη τής Γαλλίας με το ίδιο όνομα, που υπέγραψε την ειρήνη τού Bretigny τo 1360, με την οποία τερματιζόταν η πρώτη φάση τού Εκατονταετούς Πολέμου μεταξύ Αγγλίας και Γαλλίας. Αφού υπηρέτησε σε πολλά μέρη τής Ευρώπης, ο Μπουσικώ συνόδευσε τον δούκα τής Νεβέρ στην Ουγγαρία και συνελήφθη αιχμάλωτος στη μοιραία μάχη τής Νικόπολης (1396). Οδηγήθηκε ενώπιον τού Βαγιαζήτ, μαζί με τούς άλλους χριστιανούς ιππότες, για να θανατωθεί, αλλά ο σουλτάνος δελεάστηκε από την ελπίδα μεγάλων λύτρων που υποσχέθηκε ο Νεβέρ και έτσι ο Μπουσικώ γλύτωσε. Επιστρέφοντας στη Γαλλία έγινε στρατάρχης και στάλθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1399, για να βοηθήσει εναντίον τού Τούρκου. Οι Έλληνες τον υποδέχθηκαν με εκδηλώσεις χαράς και τον έκαναν κοντόσταβλο τής αυτοκρατορίας. Ύστερα από ένα χρόνο στην Ανατολή, επέστρεψε στην Ευρώπη μαζί με τον αυτοκράτορα Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγο. Το 1401 ο Μπουσικώ διορίστηκε κυβερνήτης τής Γένουας από τον Κάρολο ΣΤ’ κατόπιν αιτήματος των Γενουατών. Διακρίθηκε σε επιτυχείς εκστρατείες στην Κύπρο και σε άλλα μέρη τής Ανατολικής Μεσογείου. Φεύγοντας από τη Γένουα, πήρε μέρος στη μάχη τού Agincourt το 1415, όπου τραυματίστηκε σοβαρά και συνελήφθη αιχμάλωτος. Πέθανε στην Αγγλία το 1421, σε ηλικία πενηνταπέντε ετών. Το σώμα του βαλσαμώθηκε, στάλθηκε στη Γαλλία και τάφηκε στην Τουρ μαζί με εκείνα τού πατέρα και τής μητέρας του. – Froissart, Histoire du Marechal de Boucicault (Παρίσι, 1697).

[←7]

Chastel Morate στο κείμενο.

[←8]

Sancta Maria de la Cherne στο κείμενο. Όπως σημειώνει και ο Le Strange, 1928, το “Cherne” είναι αναμφίβολα λάθος αντί για “Blachernae“. Ήταν η περίφημη εκκλησία τής Παναγίας των Βλαχερνών, όπου φυλασσόταν η Αγία Ζώνη τής Ευλογημένης Παρθένου. Η θέση της στη συνοικία των Βλαχερνών είναι γνωστή, αλλά δεν διασώζεται κανένα ίχνος της. Το κάστρο εδώ κοντά πρέπει να ταυτίζεται με την κρατική φυλακή που ονομαζόταν Πύργος τού Ανεμά, το μεγαλύτερο μέρος τής οποίας στέκεται ακόμη όρθιο (σήμερα Anemas Zindanları).

[←9]

Των Βλαχερνών.

[←10]

Τον Πύργο τού Ανεμά.

[←11]

Στην αυτοκρατορική αυλή.

[←12]

Τον Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγο, πατέρα τού αυτοκράτορα Μανουήλ Β΄.

[←13]

Ο Ανδρόνικος Δ΄.

[←14]

Των Βλαχερνών.

[←15]

Μάλλον ένα κυρίως ναό και δύο διαδρόμους.

[←16]

Που σχηματίζουν δεύτερο όροφο.

[←17]

Στο κείμενο Iglesia de San Juan. O Le Strange 1928, γράφει εκ παραδρομής «εκκλησία τού Αγίου Ιωάννη τού Βαπτιστή [στο Πέρα ]», ενώ το ίδιο λάθος έχει γίνει και στους πίνακες περιεχομένων των κεφαλαίων 3 και 4 τού βιβλίου του, στη σελ. x.

[←18]

Το κείμενο γράφει Omnipotens, δηλαδή το λατινικό αντίστοιχο τού Παντοκράτορος.

[←19]

Sancta Maria de la Dessetria στο κείμενο. Τίποτε δεν έχει απομείνει από τη μεγάλη εκκλησία τής Παναγίας τής Οδηγήτριας. Βρισκόταν κοντά στην ακτή, ανατολικά τής Αγίας Σοφίας.

[←20]

Kαι τούς αδελφούς του, όπως διαβάζουμε στη συνέχεια.

[←21]

Ανδρόνικος Δ΄, μεγαλύτερος αδελφός τού τότε αυτοκράτορα Μανουήλ Β΄.

[←22]

Ιωάννη Ζ΄, για τον οποίο έχουμε ήδη μιλήσει.

[←23]

Bλέπε Γενεαλογικό Πίνακα στην Εισαγωγή.

[←24]

Chirmanoli στο κείμενο.

[←25]

Ο Ανδρόνικος.

[←26]

Τον Ιωάννη [Ζ].

[←27]

Ο Ανδρόνικος.

[←28]

Τού Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγου.

[←29]

Που ονομαζόταν Σαβάτζι.

[←30]

Τού Ανδρόνικου.

[←31]

Τον Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγο.

[←32]

Ο Ανδρόνικος.

[←33]

Ο Ανδρόνικος.

[←34]

Τον Ανδρόνικο.

[←35]

Ο Ανδρόνικος.

[←36]

Αλλιώς Ιωάννης [Ζ΄].

[←37]

Μαζί με τον θείο του, τον Μανουήλ Β΄.

[←38]

Δημήτριος ή αλλιώς Ιωάννης [Ζ΄].

[←39]

Τού Ιωάννη, αλλιώς Δημήτριου.

[←40]

Πράγματι, μετά τον Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγο βασίλευσαν διαδοχικά οι δικοί του γιοι (Ιωάννης Η΄ και Κωνσταντίνος ΙΑ΄) μέχρι την άλωση τού 1453. Ας δούμε όμως πώς περιγράφει τα ίδια γεγονότα ο ιστορικός Δούκας, Historia Byzantina, CHSB, Βόννη 1834, κεφ. 12, σελ. 43-46:

Ο αυτοκράτορας Ιωάννης [Ε’] όταν πέρασε τα εικοσιπέντε και μπήκε στην ηλικία τής ωριμότητας, απέκτησε δύο ακόμη γιους μετά τον Ανδρόνικο: τον Μανουήλ και τον Θεόδωρο. Ο Ανδρόνικος ξεπερνούσε όλους τούς νεαρούς τής ηλικίας του στη σωματική δύναμη και στο ανάστημα και πολλούς στην ομορφιά. Ο Μουράτ είχε επίσης γιους: τον Σαβτζή, τον Κουντούζ και τον Βαγιαζήτ. Ο Κουντούζ, που ήταν συνομήλικος με τον Ανδρόνικο, περνούσε κάποιον χρόνο διασκεδάζοντας μαζί του. Φημολογήθηκε ότι και οι δύο είχαν ορκιστεί να υποκινήσουν εξέγερση. Ο Κουντούζ θα σκότωνε τον Μουράτ και ο Ανδρόνικος τον πατέρα του Ιωάννη και στο εξής θα ήσαν αδελφοί. Ο Ανδρόνικος θα κυβερνούσε την αυτοκρατορία και ο Κουντούζ το σουλτανάτο. Όταν ο Μουράτ άκουσε αυτές τις φήμες και διαπίστωσε μετά από προσεκτική έρευνα ότι ήσαν αληθινές, έβγαλε τα μάτια τού γιου του Κουντούζ και έστειλε επιστολή στον αυτοκράτορα Ιωάννη, γράφοντας για την τύφλωση τού γιου του και την αιτία της και δηλώνοντας ότι ο γιος του Ανδρόνικος έφταιγε εξίσου. Αν ο Ιωάννης δεν έκανε το ίδιο με τον Ανδρόνικο, ο Μουράτ θα ξεκινούσε αδυσώπητο πόλεμο εναντίον του.	Ὁ δὲ βασιλεὺς Ἰωάννης ὑπερβὰς τὰ εἴκοσι καὶ πέντε ἔτη, καὶ τὴν ἀνδρῴαν ἡλικίαν ἐνδύς, ἐποίησεν υἱοὺς μετὰ τὸν Ἀνδρόνικον δύο, Μανουὴλ καὶ Θεόδωρον. ὁ δὲ Ἀνδρόνικος ὑπερεῖχε πάντας τοὺς συνηλικιώτας ἔν τε ῥώμῃ σώματος καὶ ἐν ἡλικίᾳ, καὶ κάλλει διαφέρων πολλούς. ὁ δὲ Μωρὰτ καὶ αὐτὸς ἔχων υἱοὺς τόν τε Σαβούτζιον τὸν προρρηθέντα καὶ Κουντούζην καὶ Παγιαζήτ. ὁ δὲ Κουντούζης ἰσήλικος ὤν σὺν τῷ Ἀνδρονίκῳ καὶ κατὰ καιρὸν συνὼν αὐτῷ καὶ συνευφραινόμενος, ἐρρέθη λόγος ὡς ὀμόσαντες ἄμφω ἀνταρσίαν εἰσπράξονται καὶ ὁ μὲν Κουντούζιος τὸν Μωράτ ὁ δὲ Ἀνδρόνικος τὸν Ἰωάννην τὸν πατέρα αὐτοῦ διαχειρίσονται, καὶ ἔσονται ἀδελφοὶ εἰς τὸ ἑξῆς, καὶ ὁ μὲν Ἀνδρόνικος τὴν βασιλείαν ὁ δὲ Κουντούζης τὴν ἡγεμονίαν ἀναδέξεται. ἐνωτισθεὶς δὲ ταῦτα ὁ Μωρὰτ καὶ ἐξετάσας ἀκριβῶς, καὶ μαθὼν τὰ λαληθέντα ἀληθῆ, ἐξορύττει τοὺς ὀφθαλμοὺς τοῦ υἱοῦ αὐτοῦ Κουντουζίου, καὶ στέλλει πρὸς τὸν βασιλέα Ἰωάννην γραφὰς δηλούσας τὴν τύφλωσιν τοῦ υἱοῦ αὐτοῦ καὶ τὴν αἰτίαν τῆς τυφλώσεως, καὶ συναίτιον δηλῶν τὸν Ἀνδρόνικον καὶ υἱὸν αὐτοῦ· καὶ εἰ μὴ καὶ αὐτὸς τὰ ὅμοια δράσει τῷ Ἀνδρονίκῳ, ἐγερεῖ μάχην ἄσπονδον κατ΄ αὐτοῦ.
Ο αυτοκράτορας Ιωάννης, είτε επειδή ήταν αδύναμος και δεν μπορούσε να πάρει εχθρική στάση απέναντι στον Μουράτ είτε επειδή στερούνταν νοημοσύνης (ήταν πολύ ηλίθιος, ανίκανος να διαπραγματευτεί οποιαδήποτε ζητήματα εκτός από εκείνα που είχαν σχέση με όμορφες και καλλίγραμμες γυναίκες ή με προβλήματα όπως σε ποιον ανήκε αυτή και πώς να την παγιδεύσει, ενώ τα άλλα θέματα, τα έπαιρνε όπως έρχονταν και τα ξεφορτωνόταν βιαστικά), τύφλωσε επίσης τον γιο του Ανδρόνικο και επιπλέον τον Ιωάννη, τον γιο τού Ανδρόνικου, ένα νήπιο που είχε μόλις αρχίσει να μιλάει. Αντί για τον Ανδρόνικο, έστεψε ως αυτοκράτορα των Ρωμαίων τον Μανουήλ, τον δεύτερο από τούς γιους του. Εγκατέστησε τον τρίτο γιο του, τον Θεόδωρο, ως δεσπότη Λακεδαιμονίας. Τον τυφλό γιο του Ανδρόνικο και τη σύζυγο και το παιδί του, τον Ιωάννη, τούς φυλάκισε στον Πύργο του Ανεμά.	τότε ὁ βασιλεὺς Ἰωάννης ἤ διὰ τὴν ἀδυναμίαν ἥν εἶχε, μὴ φέρων ἐχθρωδῶς διακεῖσθαι τῷ Μωράτ, ἤ διὰ τὴν ὑστέρησιν τῆς γνώσεως· ἦν γὰρ ὡς ἐπιπολὺ κοῦφος καὶ μὴ πολυπραγμονῶν ἐν ἄλλοις τὰ πράγματα πλὴν ἐν γυναιξὶν ὡραίαις καὶ καλαῖς τῷ εἴδει, καὶ τίνος καὶ πῶς παγιδεύσῃ αὐτήν. ἐν δὲ πράγμασιν ἑτέροις, ὡς ἔλθοι κατὰ τύχην καὶ κατατροχάδην ἀπορρεύσει, οὕτω καὶ ἐδέχετο καὶ ἀντελάμβανε. ἐτύφλωοεν οὖν καὶ αὐτὸς τὸν Ἀνδρόνικον, καὶ οὐ μόνον αὐτὸν ἀλλὰ καὶ τὸν υἱὸν αὐτοῦ Ἰωάννην νήπιον ὄντα καὶ μόλις ψελλίζοντα. ἀντ’ αὐτοῦ δὲ στέφει τὸν δεύτερον τῶν υἱῶν αὐτοῦ εἰς βασιλέα Ῥωμαίων, τὸν Μανουήλ. τὸν δὲ τρίτον, τὸν καὶ Θεόδωρον, δεσπότην Λακεδαιμονίας καθίστησι. τὸν δὲ τυφλὸν Ἀνδρόνικον μετὰ τοῦ παιδὸς Ἰωάννου καὶ τῆς γυναικὸς ἐγκλείστους ἐν τῷ πύργῳ τοῦ Ἀνεμᾶ καθείργνυσιν.
Αφού φυλακίστηκαν για δύο χρόνια, κατάφεραν να αποδράσουν από τον πύργο με τη βοήθεια των Λατίνων τού Γαλατά. Οι Γενουάτες δέχτηκαν τον Ανδρόνικο και χρησιμοποιώντας τον ως δικαιολογία, άρχισαν να διεξάγουν πόλεμο εναντίον των Κωνσταντινουπολιτών. Πολεμώντας ο ένας τον άλλο για πολλές ημέρες, πατέρας εναντίον γιου και γιος εναντίον πατέρα —αυτή ήταν η συνέπεια τής απάνθρωπης συμπεριφοράς των Ρωμιών και τού μίσους τους για τον Θεό— ο Ανδρόνικος παραβίασε τούς πιο τρομακτικούς όρκους που είχαν γίνει ποτέ, μπήκε στην Πόλη και ανακηρύχθηκε αυτοκράτορας των Ρωμαίων. Φυλάκισε τον πατέρα του και τούς αδελφούς του, τον Μανουήλ και τον Θεόδωρο, στον πύργο, χρησιμοποιώντας τον ως άλλο Τάρταρο, σαν εκείνο στον οποίο ο Δίας είχε κλείσει τον πατέρα του Κρόνο και τούς αδελφούς του, τον Πλούτωνα και τον Ποσειδώνα, και σφετερίστηκε τον θρόνο.	διετίαν δὲ ἐν φυλακῇ ἔγκλειστοι γενόμενοι συνδρομῇ τῶν τοῦ Γαλατᾶ Λατίνων ἀπὸ τοῦ πύργου ἐξέφυγον, καὶ οἱ Γενουῖται τοῦτον δεξάμενοι ἤρξαντο ἀντιμάχεσθαι τοῖς πολίταις, προσωπεῖον κεκτημένοι τὸν Ἀνδρόνικον. καὶ πολεμήσαντες ἡμέρας ἱκανὰς πατὴρ πρὸς υἱὸν καὶ υἱὸς πρὸς πατέρα (τοῦτο τῆς Ῥωμαίων ἀπανθρωπίας καὶ τῆς πρὸς θεὸν ἔχθρας), διὰ τῶν φρικωδεστάτων ὄρκων γενομένης παραβάσεώς ποτέ εἰσιν ἐν τῇ πόλει ὁ Ἀνδρόνικος, καὶ βασιλεὺς Ῥωμαίων ἀναγορεύεται, τὸν δὲ πατέρα αὐτοῦ καὶ τοὺς ἀδελφοὺς Μανουὴλ καὶ Θεόδωρον ἐγκλείστους ὁ πύργος, ὅν αὐτὸς εἶχεν ὡς Τάρταρον, ὡς ὁ Ζεὺς τὸν πατέρα καὶ Κρόνον καὶ τοὺς ἀδελφοὺς Πλούτωνα καὶ Ποσειδῶνα, ἔνδον κατεῖχε, καὶ αὐτὸς τῆς βασιλείας ἀντεποιεῖτο.
Πέρασαν κι αυτοί δύο χρόνια στον πύργο και στη συνέχεια δραπέτευσαν με τη συνεργασία ενός καταραμένου άθλιου, το όνομα τού οποίου ήταν Άγγελος και το επώνυμο Διάβολος. Συνδυάζοντας το όνομα με το επώνυμο ονομαζόταν Διαβολάγγελος. Αφού κατάφερε να τούς βγάλει από τον πύργο, είτε με την τέχνη τού αγγέλου είτε τού δαίμονα, και να τούς βάλει σε καΐκι, τούς πέρασε απέναντι στο Σκουτάρι. Μαθαίνοντας την απόδραση τού πατέρα και των αδελφών του, ο αυτοκράτορας Ανδρόνικος δεν ήθελε να παρατείνει τις ατυχίες των Ρωμιών ή να προκαλέσει μεγαλύτερα κακά. Πρώτα έδωσε ένορκες διαβεβαιώσεις. Ύστερα κάλεσε τον πατέρα και τούς αδελφούς του και τούς έφερε πίσω στην Πόλη. Αφού αποκατέστησε τον πατέρα του στον αυτοκρατορικό θρόνο, έπεσε στα πόδια του και ζητούσε απαλλαγή για τα εγκλήματά του και ο πατέρας του τον συγχώρεσε. Ο Ανδρόνικος μπορούσε να ανοίγει το ένα μάτι, ενώ ο γιος του που ήταν αλλήθωρος, μπορούσε να ανοιγοκλείνει και τα δύο μάτια. Ο αυτοκράτορας, ο οποίος είχε καμφθεί από οίκτο και είχε λυπηθεί πολύ για τον τραυματισμό που είχε υποστεί, τον έστειλε μαζί με τον γιο του και τη σύζυγό του να κατοικήσει στη Σηλυμβρία και τού παραχώρησε την κατοχή αυτής τής πόλης μαζί με τη Δάνειο, την Ηράκλεια, τη Ραιδεστό και την Πάνιδο. Έστεψε τον Μανουήλ με το διάδημα και τον ανακήρυξε αυτοκράτορα των Ρωμαίων.	διετίαν οὖν καὶ αὐτοὶ ἐν τῷ πύργῳ γενόμενοι ἀπέδρασαν συνεργείᾳ τινὸς ἀλάστορος, ὄνομα μὲν αὐτῷ Ἄγγελος, τῇ δὲ ἐπωνυμίᾳ διάβολος, καὶ μίγδην φέροντες σὺν τῇ ἐπωνυμίᾳ τὸ ὄνομα ἐκαλεῖτο διαβολάγγελος. αὐτὸς τοίνυν ἐκβάλλων ἀπὸ τοῦ πύργου εἴτε ἀγγέλου εἴτε δαίμονος τέχνῃ, ἐπέρασεν αὐτοὺς ἐμβάλλων ἐν ἀκατίῳ πέραν εἰς τὸ Σκουτάριον. ὁ δὲ βασιλεὺς Ἀνδρόνικος μαθὼν τὴν φυγὴν τοῦ πατρὸς καὶ τῶν ἀδελφῶν αὐτοῦ οὐκ ἠθέλησεν εἰς μακρὰν γενέσθαι τὰ δυστυχήματα Ῥωμαίοις, οὐδὲ αὐτὸς εἶναι τῶν κακῶν αἴτιος, ἀλλὰ μετακαλεῖται τὸν πατέρα καὶ τοὺς ἀδελφοὺς δοὺς πίστεις ἐνόρκους, καὶ εἰσάγει τούτους ἐν τῇ πόλει καὶ ἀναβιβάζει τὸν πατέρα ἐν τοῖς τῆς βασιλείας θώκοις, καὶ πίπτει ὑπὸ τοὺς πόδας αὐτοῦ, καὶ ζητεῖ λύσιν τῶν ἐγκλημάτων, καὶ αὐτὸς ἀφίησιν. ἦν γὰρ ὁ Ἀνδρόνικος τὸν ἕνα τῶν ὀφθαλμῶν αὐτοῦ ἔχων ἀνεῳγμένον, ὁ δὲ Ἰωάννης ὁ υἱὸς αὐτοῦ καὶ τοὺς δύο σκαρδαμυκτῶν καὶ παραβλὼψ θεωρῶν. τότε ὁ βασιλεὺς καμφθεὶς καὶ ἐπὶ τῷ γεγονότι πάθει σφοδρῶς λυπηθεὶς ἔπεμψεν αὐτὸν σὺν τῷ παιδὶ καὶ τῇ γυναικὶ οἰκεῖν ἐν Σηλυβρίᾳ, δωρήσας αὐτῷ ταύτην καὶ Δάνειον καὶ Ἡράκλειαν καὶ Ῥεδαιστόν τε καὶ Πάνιδον· τὸν δὲ Μανουὴλ στέφει ταινίοις καὶ βασιλέα ἀναγορεύει Ῥωμαίων.

[←41]

Cisterna, δηλαδή δεξαμενή υδραγωγείου.

[←42]

La cisterna de Mahomete στο κείμενο.

[←43]

Κατά τον Le Strange 1928, η συγκεκριμένη κιστέρνα –γιατί κιστέρνες η Κωνσταντινούπολη είχε πολλές– την οποία επισκέφθηκε ο Κλαβίχο δεν μπορεί να ταυτιστεί με βεβαιότητα. Ήταν πιθανώς η Κιστέρνα τού Φιλοξένου κοντά στον Ιππόδρομο, τώρα γνωστή ως Μπιν Μπιρ Ντερέκ (Κιστέρνα των Χιλίων και Μιάς Στηλών). Είναι άγνωστο ποιος ήταν ο ” Mahomete ” τού Κλαβίχο.

[←44]

Προς τη Θάλασα τού Μαρμαρά (Προποντίδα) και τον Κεράτιο κόλπο.

[←45]

Που βρίσκεται δηλαδή μακριά από τη θάλασσα τού Μαρμαρά (Προποντίδα) και κοιτάζει από πάνω τον Κεράτιο κόλπο.

[←46]

Τα ανάκτορα των Βλαχερνών.

[←47]

Τού Ουάλεντος.

[←48]

Los cambios στο κείμενο.

[←49]

“Un cepo en medio fincado en el suelo” στο κείμενο, δηλαδή «μια παγίδα στη μέση τού εδάφους».

[←50]

Τού Κεράτιου.

[←51]

Τής Προποντίδας και τού Κεράτιου αντίστοιχα.

[←52]

Tο προάστιο τής Σεβίλλης στη δυτική όχθη τού Γουαδαλκιβίρ.

[←53]

Estombol στο κείμενο. Κατά τον Le Strange 1928, αυτό αποδεικνύει ότι τουλάχιστον μισόν αιώνα πριν από την οθωμανική κατάκτηση οι Έλληνες αναφέρονταν στην πόλη τους με την έκφραση Εἰς τὴν Πόλιν, την οποία οι Τούρκοι άλλαξαν σε Ισταμπούλ.

[←54]

Ο διάσημος γενουάτικος Πύργος τού Γαλατά που χτίστηκε το 1348.

[←55]

Βαγιαζήτ.

[←56]

Το 1399.

[←57]

O Κεράτιος κόλπος ή Χρυσόκερας.

[←58]

Στην πραγματικότητα λιγότερο από 500 μέτρα.

[←59]

Στην άλλη πλευρά τού Βοσπόρου.

[←60]

Escotari στο κείμενο. Ουσκουντάρ (Üsk üdar) και σήμερα.

[←61]

Όταν οι Βυζαντινοί ανέκτησαν την Κωνσταντινούπολη από τούς Λατίνους το 1261, ο αυτοκράτορας Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγος παραχώρησε το Πέρα στους Γενουάτες ως φέουδο τής αυτοκρατορίας. Κατέχοντας το Πέρα, οι Γενουάτες πήραν στα χέρια τους όλο το εμπόριο τής Μαύρης Θάλασσας.

[←62]

Ο Λουδοβίκος Θ’ ο Άγιος (1214-1270), βασιλιάς τής Γαλλίας από το 1226, πέθανε από πανούκλα στην Τύνιδα κατά τη διάρκεια τής 7^ης Σταυροφορίας. Τα λείψανα του υπάρχουν διάσπαρτα σε πολλές εκκλησίες.

[←63]

San Si de G énova στο κείμενο. Κατά τη Spinelli 2004: 103, Santa Fede di Genova.

[←64]

Innocenti (Αθώοι) στο κείμενο. Κατά τη Spinelli 2004: 103-104, πρόκειται για τα Άγια Νήπια που σφάχτηκαν με διαταγή τού Ηρώδη.

[←65]

San Pantaleón στο κείμενο.

[←66]

Once mil Virgenes στο κείμενο. Κατά την Εκκλησία οι Έντεκα Χιλιάδες Παρθένοι μαρτύρησαν μαζί με την Αγία Ούρσουλα στη Κολωνία.

[←67]

Η μονή τού Αγίου Φραγκίσκου δεν υπάρχει πια. Τη θέση της καταλαμβάνει το τζαμί τής Βαλιδέ σουλτάνας, που χτίστηκε πάνω στα θεμέλιά της το 1659 και βρίσκεται κάτω από τον Πύργο τού Γαλατά, κοντά στο βόρειο άκρο τής σύγχρονης εξωτερικής γέφυρας.

[←68]

Ο Φίλιππος, κόμης τού Αρτουά (Philippe d’Artois), κοντόσταυλος τής Γαλλίας, ο οποίος συνελήφθη αιχμάλωτος από τον Βαγιαζήτ στη μάχη τής Νικόπολης και πέθανε τον Ιούνιο τού 1397.

[←69]

Ίσως ο Ενγκεράν Ζ’ ντε Κουσύ (Enguerrand VII de Coucy), που γεννήθηκε το 1340 στην Πικαρδία και πέθανε στις 18 Φεβρουαρίου 1397 αιχμάλωτος τού Βαγιαζήτ στη Μπούρσα.

[←70]

O σουλτάνος Βαγιαζήτ.