Σημειώσεις Κεφαλαίου 5

[←1]

Τετάρτη 24 Οκτωβρίου.

[←2]

Ιστορικά η γαλιότα ήταν τύπος πλοίου με κουπιά, γνωστός και ως ημι-γαλέρα, ενώ αργότερα ήταν πλοίο με πανιά και κουπιά.

[←3]

Nicoloso Taco κατά τη Spinelli 2004: 107.

[←4]

Στον Βόσπορο.

[←5]

Για τρεις περίπου ώρες.

[←6]

Trapea στο κείμενο. Τώρα Tarabya.

[←7]

El Guirol de la Grecia στο κείμενο.

[←8]

El Guirol de la Turquia στο κείμενο. Ερείπια κάστρων που χτίστηκαν αργότερα εξακολουθούν να φρουρούν την είσοδο τού Βοσπόρου. Κατά τον Le Strange 1928, το “Guirol” τού Κλαβίχο είναι προφανώς το τουρκικό “Qaraol” (karavul, karaul) για τη φρουρά ή το παρατηρητήριο, το οποίο υπάρχει εξελληνισμένο ως “καραούλι”.

[←9]

Στις 9 το πρωί τής Πέμπτης.

[←10]

Sequello στο κείμενο. Κατά τη Spinelli 2004: 109, πρόκειται για το κάστρο της Χηλής, τώρα Σίλε (Şile), το οποίο φαίνεται και σήμερα πάνω σε βράχο, στην άκρη τού μικρού λιμανιού.

[←11]

Hora de Ave Marias στο κείμενο, δηλαδή την ώρα τού Άβε Μαρία.

[←12]

Finogia στο κείμενο. Πρόκειται για τη Δαφνουσία των αρχαίων γεωγράφων, το σημερινό μικρό νησί Κέφκεν (Kefken Adası), ανατολικά από το Κέρπε (Kerpe), τον Λιμένα Κάλπης τής αρχαιότητας, που αναφέρεται από τον Ξενοφώντα στην Κύρου Ανάβαση.

[←13]

Η Τάνα στον μυχό τής Αζοφικής Θάλασσας, στη θέση τής αρχαιοελληνικής αποικίας Τάναϊς, κοντά στο σημερινό Ροστόφ επί τού Ντον (Ροστόβ να Ντόνου), βρισκόταν στις εκβολές τού ποταμού Ντον, τού οποίου το αρχαιοελληνικό όνομα ήταν επίσης Τάναϊς.

[←14]

900 μέτρα επί τού χάρτη.

[←15]

Carpi στο κείμενο, τώρα Κέρπε (Kerpe).

[←16]

Αναμφίβολα η νησίδα Finogia τού κειμένου είναι το σημερινό μικρό νησί Κέφκεν (βλέπε προηγούμενη υποσημείωση). Επομένως το Κέρπεν (το λιμάνι τού Κάρπι στο κείμενο) δεν βρισκόταν έξι περίπου μίλια προς τα ανατολικά, αλλά την ίδια περίπου απόσταση προς τα δυτικά (βλέπε Χάρτη 7).

[←17]

Ότι ήταν δηλαδή Τάταρος τού έθνους τού Τιμούρ.

[←18]

Την Τρίτη 20 Νοεμβρίου.

[←19]

Όντως, η περίμετρος (μαζί με την Αζοφική Θάλασσα) είναι περίπου 4.500 χλμ.

[←20]

Δούναβης, Δνείπερος, Ντον, Δνείστερος, Άλυς, Σαγγάριος και άλλα.

[←21]

«Από τα χίλια τουρκικά σκάφη που γλιστρούν πάνω στα νερά αυτής τής θάλασσας κάθε χρόνο, λέγεται ότι ναυαγούν τα πεντακόσια. Ο άνεμος θα φυσήξει μερικές φορές από τις τέσσερις κατευθύνσεις τού ουρανού μέσα σε δύο ώρες, αναδεύοντας τα νερά σαν καζάνι που βράζει. Πυκνές ομίχλες σκεπάζουν τον αέρα κατά τη διάρκεια τού χειμώνα, εξαιτίας των οποίων τα τουρκικά σκάφη κάνουν συνεχώς το λάθος να θεωρούν μια κοιλάδα που ονομάζεται Ψεύτικο Μπογάζ ως την είσοδο τού Βοσπόρου και να ναυαγούν εκεί μονίμως»: Robert Curzon, Armenia : A year at Erzeroom, and on the frontiers of Russia, Turkey, and Persia, Λονδίνο 1854, σελ. 1.

[←22]

Διαμένοντας εκεί εκείνον τον χειμώνα.

[←23]

Η οποία βρίσκεται στην Αζοφική θάλασσα (βλέπε προηγούμενη σημείωση).

[←24]

Παρά τον πόλεμο που είχε ξεσπάσει μεταξύ Γένουας και Βενετίας.

[←25]

Τού Κεράτιου.

[←26]

Στις πεδιάδες τού Καραμπάχ, δυτικά τής Κασπίας.

[←27]

Sequel στο κείμενο εδώ, πιο πριν Sequello. Σύμφωνα με προηγούμενη σημείωση το κάστρο τής Χηλής (σήμερα Σίλε, Şile).

[←28]

Finogia στο κείμενο.

[←29]

Στις εκβολές τού Σαγγάριου, 40 περίπου χλμ ανατολικά τής Δαφνουσίας.

[←30]

Pontoraquia στο κείμενο. Πρόκειται για την Ηράκλεια Ποντική, σήμερα Καραντενίζ Ερεγλί (Karadeniz Ereğli).

[←31]

Mizal Mathalabi στο κείμενο.

[←32]

Όταν οι Τούρκοι κατέλαβαν την Παφλαγονία το 1360, οι Γενουάτες αγόρασαν την Ποντοηράκλεια από την εξασθενημένη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Οι Γενουάτες κράτησαν την πόλη, έως ότου την κατέλαβαν οι Οθωμανοί μετά το 1453.

[←33]

Προφανής παρανόηση. Στα ελληνικά το όνομα Ποντοηράκλεια ή Ηράκλεια Ποντική δεν χρειάζεται επεξήγηση.

[←34]

Rio στο κείμενο. Πρόκειται για το Τίον, αρχαίον οικισμό γνωστό επίσης με τα ονόματα Τίειον, Τῖον και Τῖος, σήμερα Φίλιος (Filyos), στη νότια ακτή τής Μαύρης Θάλασσας, στις εκβολές τού ποταμού Βιλλαίου.

[←35]

Parten στο κείμενο. Είναι ο Παρθένιος ποταμός, ο σημερινός Bartın.

[←36]

Samastro στο κείμενο. Είναι η Άμαστρις, η σημερινή Άμασρα (Amasra).

[←37]

Dos Castellos στο κείμενο. Μάλλον πρόκειται για τη Τζίντε (Cide), η οποία αναφέρεται το 1296 με το ιταλικό όνομα Kastelle/Kastellas. Βλέπε Index Anatolicus – Cide–Kastamonu.

[←38]

Στις 9 περίπου το πρωί.

[←39]

Ninopoli στο κείμενο, η σημερινή İnebolu.

[←40]

Quinoli στο κείμενο. Κατά το Brill Online Reference, ίσως η σύγχρονη Ginolu μεταξύ Αβώνου Τείχους (σήμερα Abana) και Σινώπης.

[←41]

Espandiar στο κείμενο. Η Σινώπη, ύστερα από διαδοχικές καταλήψεις και ανακαταλήψεις, πέρασε οριστικά υπό τουρκικό έλεχο το 1265. Με την παρακμή των Σελτζούκων, η πόλη έγινε έδρα δύο διαδοχικών ανεξάρτητων εμιράτων: τού Περβάνε (μέχρι το 1292) και τού Τζαντάρ ή Ισφεντιγιάρ (1292-1461). Ο αναφερόμενος εδώ άρχοντας ήταν ο Ισφεντιγιάρ μπέης, εμίρης τής Σινώπης από το 1385 μέχρι το 1440.

[←42]

Βallestas στο κείμενο, δηλαδή βαλλίστρες. Ολόκληρη αυτή η περιοχή εφοδίαζε με μεγάλη ποσότητα ξυλείας τούς Ρωμαίους. Μέρος τής οροσειράς έφερε το όνομα Κύτωρος και μιλούν γι’ αυτήν τόσο ο Κάτουλλος όσο και ο Βιργίλιος ως διάσημη για τα δέντρα πύξου: Άμαστρις Ποντική και Κύτωρος γεμάτη πύξους (Amastri Pontica et Cytore buxifer, Catull. iv 13). Να ευχαριστιέσαι βλέποντας τούς πύξους να κυματίζουν στην Κύτωρο (Juvat undantem buxo spectare Cytorum, Virg. Georg. ii 437).

[←43]

Sinopoli στο κείμενο.

[←44]

Castamea στο κείμενο. Είναι η Κασταμονή, η σημερινή Kastamonu.

[←45]

Δηλαδή τού πρίγκιπα Σουλεϊμάν Τσελεμπή, γιου τού Βαγιαζήτ A’ Κεραυνού.

[←46]

Στη μάχη τής Αγκύρας.

[←47]

Ο Σελτζούκος σουλτάνος Μασούντ Β’ έδωσε την Κασταμονή στον Τεμούρ Γιαμάν Τζαντάρ, ένα διοικητή τού σώματος τζαντάρ τού σουλτάνου, σε ευχαριστία που τον διέσωσε από ομηρία στους Μογγόλους. Όμως η επαρχία αυτή βρισκόταν ήδη υπό τον έλεγχο των Τσομπάν. Μετά τον θάνατο τού Τεμούρ, ο γιος του, ο Σουλεϊμάν Α’, κατέκτησε την επαρχία και προσάρτησε τη Σαφράμπολη και τη Σινώπη. Ύστερα ο Σουλεϊμάν όρισε τον γιο του, τον Ιμπραήμ Α’, ως κυβερνήτη στη Σινώπη και ένα δεύτερο γιο, τον Αλή, στη Σαφράμπολη. Μετά τον θάνατο τού Σουλεϊμάν Α’, οι γιοι του, ο Ιμπραήμ Α’ και ο Αλή, συγκρούστηκαν για τον θρόνο. Το 1339 νίκησε ο Ιμπραήμ και ανέλαβε την εξουσία στην Κασταμονή. Όταν πέθανε, τον αντικατέστησε ο εξάδελφός του Αντίλ (1346–1361). Όταν πέθανε ο Αντίλ, έγινε μπέης ο γιος του, ο Κιοτουρούμ Βαγιαζήτ. Ο Βαγιαζήτ πολέμησε δύο φορές με τον Καντί Μπουρχάν αλ-Ντιν, τον ηγεμόνα τής περιοχής τής Σίβας (Σεβάστειας), και το 1383 έχασε την Κασταμονή από έναν από τούς δικούς του γιους, τον Σουλεϊμάν Β’, ο οποίος πήρε στρατιωτική βοήθεια από τον Οθωμανό σουλτάνο Μουράτ Α’. Ο Βαγιαζήτ έφυγε στη Σινώπη και έτσι το εμιράτο Τζαντάρ χωρίστηκε στα δύο. Μετά τον θάνατο τού Βαγιαζήτ το 1385, τον διαδέχθηκε ο γιος του Ισφεντιγιάρ. Με έδρα την Κασταμονή, ο Σουλεϊμάν Β’ παρέμεινε νομιμόφρων στον Μουράτ Α’, δηλαδή στον υποστηρικτή του στην εξέγερσή του εναντίον τού πατέρα του, ενώ συμμετείχε στις εκστρατείες των Οθωμανών στην Ευρώπη το 1386 και το 1389. Ο διάδοχος τού Μουράτ Α’, ο επιθετικός Βαγιαζήτ Α’, εξαπέλυσε επίθεση εναντίον τής Κασταμονής το 1391, ως μέρος τής προσπάθειάς του να ελέγξει τα μπεηλίκια τής Ανατολίας. Ο Σουλεϊμάν Β’ σκοτώθηκε και η εξουσία των Τζαντάρ στην Κασταμονή τερματίστηκε. Στο μεταξύ ο Ισφεντιγιάρ, φοβούμενος σύγκρουση με τούς ισχυρούς Οθωμανούς, ζήτησε ασυλία από τον Βαγιαζήτ, προσφέροντας σε αντάλλαγμα να γίνει υπήκοος στην εξουσία των Οθωμανών. Ο Βαγιαζήτ παραχώρησε στον Ισφεντιγιάρ κάποιαν αυτονομία. Μετά την ήττα τού Βαγιαζήτ το 1402, ο Ισφεντιγιάρ αναγνώρισε την αρχή τού Τιμούρ, ο οποίος αναγνώρισε την κυριαρχία του επί των παραδοσιακών εδαφών των Τζαντάρ.

[←48]

Simiso στο κείμενο. Είναι η Αμισός, η σημερινή Samsun.

[←49]

Muzalman Chalabi στο κείμενο. O Σουλεϊμάν (1377-1411) ήταν γιος τού Βαγιαζήτ Α’.

[←50]

Hinio στο κείμενο, σήμερα Ούνιε (Unieh).

[←51]

Melaseno στο κείμενο.

[←52]

Τα επιφανειακά σιδηρούχα κοιτάσματα στην περιοχή τού Οίναιου καθώς και οι Χάλυβες, ο λαός που ζούσε από την καμίνευση και παραγωγή σιδήρου αναφέρονται ήδη από την αρχαιότητα από συγγραφείς όπως ο Ξενοφών (Κύρου Ἀνάβασις), ο Στράβων (Γεωγραφικά), ο Απολλώνιος Ρόδιος (Ἀργοναυτικά) κλπ.

[←53]

Leona στο κείμενο. Κατά τον Le Strange 1928, το όνομα Leona φαίνεται να αποτελεί λάθος τού γραφέα αντί για Puliman (σήμερα Bolaman), δηλαδή τού σύγχρονου ονόματος για το τουρκικό χωριό που αντιπροσωπεύει το αρχαίο Πολεμώνιο. Όμως στο Bryer και Winfield, The Byzantine monuments and topography of the Pontos, τόμος 1 (Dumbarton 1985), σελ. 120, η Leona παραπέμπει στη Βόνα (Vona), Βοών στην αρχαιότητα, το σημερινό Περσεμπέ (Perşembe), δεκαπέντε χλμ βορειοδυτικά των Κοτυώρων (Ordu), επί τής ακτής. Μπολαμάν και Περσεμπέ βρίσκονται εκατέρωθεν τού Ιασώνιου ακρωτήριου, σήμερα Γιάσον Μπουρνού (Yason Burnu) και απέχουν παραλιακά 30 περίπου χλμ.

[←54]

Arzamir στο κείμενο. Κατά τον Anthony Bryer, “Greeks and Türkmens: The Pontic Exception”, Dumbarton Oaks Papers, τομ. 29 (1975), σελ. 113-148, πρόκειται για τον Αλταμούρ (Α’;), εμίρη τής Χαλυβίας και υποτελή τώρα τού Τιμούρ.

[←55]

Sancto Nicio στο κείμενο. Κατά τούς Bryer και Winfield, The Byzantine monuments and topography of the Pontos, τόμος 1 (Dumbarton 1985), σελ. 121, ένα σεμνό στοιχείο συνέχειας μεταξύ των αρχαίων Κοτυώρων και τού σύγχρονου Ορντού (Ordu) παρέχεται από το Μποζούκ Καλέ (Bozuk Kale), δηλαδή το Ερειπωμένο Κάστρο, που μπορεί να είναι το Santo Nicio, δηλαδή το κάστρο που σημείωσε ο Κλαβίχο αμέσως μετά την αναχώρηση από το (τώρα χαμένο) κάστρο τού Βοώνα.

[←56]

Κατά τις 9 το πρωί.

[←57]

Guirifonda στο κείμενο, σήμερα Γκίρεσουν (Giresun).

[←58]

Tripil στο κείμενο, σήμερα Τιρέμπολου (Tirebolu).

[←59]

Λάθος, γιατί η Τρίπολις βρίσκεται 45 χλμ ανατολικά τής Κερασούντας.

[←60]

Corila στο κείμενο, σήμερα Γκιόρελε (Görele).

[←61]

Viopoli στο κείμενο. Είναι η Λιβιούπολις ή Βιόπολις, αργότερα Φολ (Fol) και σήμερα Βακφίκεμπιρ (Vakfıkebir).

[←62]

Κατά τις 9 το πρωί.

[←63]

Sanfoca στο κείμενο. Κατά τη Spinelli 2004, σελ. 127, o Sanfoca (Άγιος Φωκάς) βρισκόταν στο ύψος τού σημερινού Τσαρσίμπασι (Çarşıbaşı).

[←64]

Platana στο κείμενο. Στην αρχαιότητα Ερμώνασα και αργότερα Πουλάτχανε (Pulathane) και Πλάτανα, είναι το σημερινό Ακτσα-αμπάτ (Akçaabat). Την εποχή εκείνη ήταν λιμάνι πιο ασφαλές από εκείνο τής Τραπεζούντας.

[←65]

Κατά τον Le Strange 1928, η θαλάσσια απόσταση Πέρα -Τραπεζούς είναι 600 μίλια (1.000 περίπου χλμ). Σήμερα η οδική απόσταση μέσω Μπόλου και Σαμσούν είναι 1.064 χλμ.

[←66]

Το Λεοντόκαστρον (Trabzon Güzelhisar Kalesi), που υπάρχει ακόμη στη δυτική άκρη τού λιμανιού τής Τραπεζούντας.