Σημειώσεις Κεφαλαίου 7

[←1]

Ο Καρασού (Karasu) ή Δυτικός Ευφράτης.

[←2]

Γένεσις 2.10-14:Ποταμὸς δὲ ἐκπορεύεται ἐξ Ἐδὲμ ποτίζειν τὸν παράδεισον· ἐκεῖθεν ἀφορίζεται εἰς τέσσαρας ἀρχάς. ὄνομα τῷ ἑνὶ Φισῶν· οὗτος ὁ κυκλῶν πᾶσαν τὴν γῆν Εὐιλάτ, ἐκεῖ οὗ ἐστι τὸ χρυσίον· τὸ δὲ χρυσίον τῆς γῆς ἐκείνης καλόν· καὶ ἐκεῖ ἐστιν ὁ ἄνθραξ καὶ ὁ λίθος ὁ πράσινος. καὶ ὄνομα τῷ ποταμῷ τῷ δευτέρῳ Γεῶν· οὗτος ὁ κυκλῶν πᾶσαν τὴν γῆν Αἰθιοπίας. καὶ ὁ ποταμὸς ὁ τρίτος Τίγρις· οὗτος ὁ προπορευόμενος κατέναντι Ἀσσυρίων. ὁ δὲ ποταμὸς ὁ τέταρτος Εὐφράτης. Πρβλ. Ευσέβιο στο Lagarde, Onomastica Sacra (Γκέττινγκεν 1870) 252: Εὐφράτης. ποταμὸς Μεσοποταμίας ἐκ παραδείσου προϊών.

[←3]

Όπως περιγράφεται πιο κάτω αναλυτικά.

[←4]

Κατά την πρώτη εισβολή του στη Μικρά Ασία.

[←5]

Sabastria στο κείμενο, σήμερα Σίβας.

[←6]

Τού Βαγιαζήτ.

[←7]

Από τον Αρμένιο ηγεμόνα της, τον Ταχαρτέν.

[←8]

Camag στο κείμενο, τώρα Kemah. Το κάστρο βρισκόταν στη νότια όχθη τού ποταμού Ευφράτη και η πόλη Κεμάχ απέναντι, στη βόρεια όχθη.

[←9]

Ο Δούκας περιγράφει την προσβλητική συμπεριφορά τού Βαγιαζήτ προς τούς απεσταλμένους τού Τιμούρ. Βλέπε Παράρτημα, Βαγιαζήτ και Ταμερλάνος στο έργο τού ιστορικού Δούκα, παρ. 15.4.

[←10]

Tώρα βορείως τής Περσίας (Ιράν), στο Αζερμπαϊτζάν και την Αρμενία.

[←11]

Bλέπε Παράρτημα, Βαγιαζήτ και Ταμερλάνος στο έργο τού ιστορικού Δούκα, παρ. 15.6.

[←12]

Bλέπε Παράρτημα, Βαγιαζήτ και Ταμερλάνος στο έργο τού ιστορικού Δούκα, παρ. 15.6.

[←13]

Tartaros Blancos στο κείμενο. Πρόκειται για τούς Τουρκομάνους Ακ Κογιουνλού (Ασπροπροβατάδες).

[←14]

Για να εγκατασταθούν και ν΄ ασκήσουν τα επαγγέλματά τους κατοικώντας εκεί.

[←15]

Alara στο κείμενο. Περσικές και αρμενικές πηγές τοποθετούν τις πεδιάδες τού Αλατάκ βορειοανατολικά τής λίμνης Βαν, κοντά στην τουρκο-περσική μεθόριο, μεταξύ αυτής τής λίμνης και τού όρους Αραράτ. Βλέπε Τ. Α. Sinclair, Eastern Turkey: An Architectural and Archaeological Survey, τομ. 1 (Λονδίνο 1987) σελ. 269.

[←16]

Όπως αναφέρθηκε πιο πάνω.

[←17]

Που είχε δηλαδή προκαλέσει εκείνα που είχε διαπράξει ο Τιμούρ στη Σίβας.

[←18]

Ο Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγος.

[←19]

Στα Δαρδανέλια.

[←20]

Τον Τούρκο και τον Τάταρο

[←21]

Η περιγραφή τής μάχης τής Άγκυρας από τον Δούκα υπάρχει στο Παράρτημα, Βαγιαζήτ και Ταμερλάνος στο έργο τού ιστορικού Δούκα, παρ. 16.14 και εξής.

[←22]

Από τα Δαρδανέλλια.

[←23]

Στον Κλαβίχο οι έννοιες εδώ «Ελλάδα» και «Τουρκία » αντιστοιχούν στη σημερινή Ευρωπαϊκή και Ασιατική Τουρκία αντίστοιχα, όπως αυτές χωρίζονται γεωγραφικά από τον υδάτινο διάδρομο Ελλήσποντος (Δαρδανέλλια) – Προποντίδα (Θάλασσα Μαρμαρά) – Βόσπορος.

[←24]

Aldayre Bayazet στο κείμενο.

[←25]

Το κείμενο γράφει «κόμης Λάζαρος» (el conde Lazaro), αλλά ο τίτλος που παρέχεται γενικά ως ισοδύναμος με τον σερβικό “kral” (κράλη) είναι«βασιλιάς».

[←26]

Η [Πρώτη] Μάχη τού Κοσσυφοπέδιου έλαβε χώρα το 1389. Εκεί ο σουλτάνος Μουράτ [Α’] συνέτριψε εντελώς τούς Σέρβους και τούς συμμάχους τους. Όμως, καθώς ο Μουράτ παρακολουθούσε τη μάχη, ένας Σέρβος πολεμιστής που ονομαζόταν Μίλος Κομπίλοβιτς, ξεκινώντας από σωρό νεκρών, μαχαίρωσε τον Μουράτ, προκαλώντας του πληγή στο στομάχι, από την οποία ο Μουράτ πέθανε την επόμενη μέρα. Επομένως δεν ήταν ο κράλης Λάζαρος εκείνος που σκότωσε τον Μουράτ. Ο Λάζαρος όμως θανατώθηκε με εντολή τού σουλτάνου που πέθαινε.

[←27]

Ο Δούκας (Παράρτημα, Βαγιαζήτ και Ταμερλάνος στο έργο τού ιστορικού Δούκα, παρ. 16.1 και εξής) αναφέρει ότι ο Στέφανος, ο γιος τού Σέρβου κράλη Λάζαρου, πήρε μέρος στη μάχη τής Άγκυρας στο πλευρό τού Βαγιαζήτ.

[←28]

Ο Κλαβίχο εννοεί «Αμηράς» δηλαδή εμίρης.

[←29]

Tamorlan στο κείμενο.

[←30]

Αν και Τιμούρ ή Ντεμίρ σημαίνει «σίδερο», Τιμούρ ήταν το κανονικό του όνομα. Βλέπε σημείωση Κεφαλαίου 1.

[←31]

Timur Lenk ή Timurlenk στα περσικά.

[←32]

Xabega στο κείμενο, Shah Bagh κατά τον Le Strange 1928: 137. Πρόκειται μάλλον για τo χωριό Yaylakent στην περιοχή, που μέχρι το 1928 ονομαζόταν Γκιουλεμπάγ (Güllebağ), δηλαδή Όμορφος Κήπος. Βλέπε Index Anatolicus-Yaylakent köy-Erzincan.

[←33]

Pagarrix στο κείμενο. Πρόκειται για το σημερινό χωριό Τσαντούρκαγια (Çadırkaya), το οποίο βρίσκεται 20 περίπου χλμ βορειοδυτικά τού Τερτζάν (Tercan) και το οποίο μέχρι το 1928 ονομαζόταν Πεκερίτς (Pekeriç), ενώ το 1902 αναφέρεται ως Πακαρίτς (Pakar’ic). Βλέπε Index Anatolicus-Çadırkaya-Tercan–Erzincan.

[←34]

Στο κείμενο asperos.

[←35]

Aseron στο κείμενο.

[←36]

Subail στο κείμενο.

[←37]

Partir Iuan στο κείμενο. Partir Javan είναι το Jav án Qal ’ah, μετέπειτα Χασάνκαλε (Hasan Kale) και τώρα Πασινλέρ (Pasinler).

[←38]

Auniqui στο κείμενο. Το κάστρο Αβνίκ (Avnik) βρίσκεται πάνω σε βουνό, δίπλα στο χωριό Γκιουζελχισάρ (Güzelhisar), στην επαρχία Ερζερούμ τής Τουρκίας. Το κάστρο προέρχεται πιθανότατα από την εποχή των Ουραρτού (9oς-6oς π.X. αιώνας). Κατά τη διάρκεια τής εξουσίας των Αχαιμενιδών (6oς-4oς π.X. αιώνας) ή Σασσανιδών (3oς-7oς μ.X. αιώνας) Περσών το κάστρο ήταν γνωστό ως Ab-Nik. Βυζαντινές πηγές αργότερα το αποκαλούσαν με το όνομα Αβνίκον. Βλέπε για παράδειγμα Κωνσταντίνο Πορφυρογέννητο, Περὶ τῆς Διοικήσεως τῆς Αὐτοκρατορίας (De Administrando Imperio) 45: Μέχρι γὰρ τοῦ γεγονέναι τὸν λόγον μετὰ τοὺς Θεοδοσιουπολίτας εἰς τὴν χώραν τῆς Φασιανῆς χωρίον οὐ συνέστη, οὐδὲ εἰς τὸ κάστρον τοῦ Ἀβνίκου. Όταν στα μέσα τού 11ου αιώνα ο Σελτζούκος σουλτάνος Τουγρίλ και ο αδελφός του Ιμπραήμ Ινάλ πέρασαν από την περιοχή κατά τη διάρκεια των πολέμων τους με τούς Βυζαντινούς, δεν κατάφεραν να κατακτήσουν το κάστρο τού Αβνίκου. Το 1071 το κάστρο έπεσε στα χέρια των Σελτζούκων και έγινε παραμεθόριο φρούριο. Στις αρχές τού 14ου αιώνα το κάστρο ανοικοδομήθηκε από τον Ολτζάιτου (βασ. 1304-1316), όγδοο σουλτάνο τού Ιλχανάτου. Παρά το γεγονός ότι σήμερα ελάχιστα ερείπιά του διασώζονται, το κάστρο τού Αβνίκου υπήρξε διάσημο στην εποχή του. Ακόμα λέγεται ότι ο γιος τού Ολτζάιτου, ο Άμπου Σαΐντ Μπαχαντούρ Χαν, ανέβηκε στον θρόνο τού Ιλχανάτου στο κάστρο Αβνίκ το 1316. Αργότερα, τον 14ο αιώνα, κατά τη διάρκεια τής βασιλείας τού Ταμερλάνου, το κάστρο επισκευάστηκε. Λέγεται ότι στις αρχές τού 15ου αιώνα, κατά τη διάρκεια τής κυριαρχίας των Καρά Κογιουνλού (Μαυροπροβατάδων Τουρκομάνων), το κάστρο Αβνίκ χρησιμοποιήθηκε ως καταφύγιο από την οικογένεια τού Σαχ Κουμπάντ, γιου τού ηγέτη των Καρά Κογιουνλού, τού Καρά Ισκαντέρ. Στο δεύτερο μισό τού 15ου αιώνα το κάστρο έπεσε στα χέρια των Ακ Κογιουνλού (Ασπροπροβατάδων Τουρκομάνων). Αργότερα το κάστρο χρησιμοποιήθηκε και από τούς Οθωμανούς. Το κάστρο Αβνίκ καταστράφηκε σε μεγάλο βαθμό από σεισμό το 1922 και τα ερείπιά του χρησιμοποιήθηκαν ως πρώτη ύλη ανοικοδόμησης από τούς ντόπιους χωρικούς.

[←39]

Toladaybeque στο κείμενο, ο οποίος αναφέρεται και στο τελευταίο κεφάλαιο.

[←40]

Ischu στο κείμενο. Σήμερα Αγτζασάρ (Ağcaşar), το οποίο το 1902 ονομαζόταν İşxu και το 1835 Işkı. Βλέπε Index Anatolicus – Ağcaşar mah – Köprüköy – Erzurum.

[←41]

Delularquente στο κείμενο. Όπως σημειώνει ο Le Strange, κατά τη δική του εποχή το Ντελιλάρκεντ (Delilárkent) ονομαζόταν Ντελίμπαμπα (Deli bábá). Κατά τον Index Anatolicus – Velibaba köy – Horasan (Aras bucağı) – Erzurum, το σημερινό όνομα τού χωριού είναι Βελίμπαμπα (Velibaba).

[←42]

Δερβίσηδες.

[←43]

Caxixes στο κείμενο. Ο Le Strange 1928, σημειώνει ότι κασίς (kashish) είναι περσική λέξη που σημαίνει «ιερέας». Εδώ χρησιμοποιείται αντί για «ντερβίς» (dervish, δερβίσης).

[←44]

Corras στο κείμενο, ο ποταμός Αράξης (Αράς).

[←45]

Naujua στο κείμενο, πιθανώς Naw Juy (Νέο Ρυάκι;)

[←46]

Calmarin στο κείμενο. Όπως σημειώνει ο Le Strange 1928, ο Κλαβίχο είναι ένας από τούς λίγους που δίνουν περιγραφή τού Surmari, πολύ σημαντικής πόλης κατά τον Μεσαίωνα, από την οποία όμως ό,τι έχει απομείνει αντιπροσωπεύεται από το ασήμαντο τουρκικό χωριό Sürmeli, στη δεξιά (νότια) όχθη τού Αράξη, 10 μίλια μετά τη συμβολή του με τον Άρπα Τσάϋ και 40 περίπου μίλια δυτικά από το Ερεβάν και το όρος Αραράτ αντίστοιχα. Το Surmari, Sulmari ή Surmali, το αρμενικό Surb Mari, δηλαδή Αγία Μαρία, αναφέρεται συχνά από τούς Αρμένιους ιστορικούς. Το Surmari προσεβλήθη εξ εφόδου και αφέθηκε σε ερείπια από τον Αλπ Αρσλάν το 1064, ενώ την ίδια τύχη υπέστη η πόλη και από τούς Μογγόλους το 1239 και τέλος από τον Τιμούρ το 1387.

[←47]

Το όρος Αραράτ, τώρα Αγρί Νταγ (Ağrı Dağı) στην Ανατολική Τουρκία, στα σύνορα με την Αρμενία.

[←48]

[←49]

Ο Le Strange 1928 παρατηρεί ότι το κείμενο εδώ γράφει «οκτώ χρόνια» (ocho años) αλλά η χρονολογία κατά την οποία ο Τόκταμις επέδραμε στην Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν ήταν το έτος Εγίρας 787 ή 1386 μ.Χ.

[←50]

Tetani στο κείμενο. Ο Τόκταμις, που πέθανε το 1406, ήταν χάνος τής Χρυσής Ορδής των Κιπτσάκων, αξιοσημείωτος αντίπαλος και ανταγωνιστής τού Τιμούρ, ο οποίος τελικά τον ξεπέρασε.

[←51]

Τής Χρυσής Ορδής.

[←52]

Egida στο κείμενο, το σημερινό Iğdır.

[←53]

Τού Αραράτ, σήμερα Αğrı Dağ στην ανατολική άκρη τής Τουρκίας.

[←54]

Δηλαδή «κρεμεζί» από το όνομα τού σκουληκιού.

[←55]

Vasit calaside στο κείμενο, το σημερινό Ντογουμπαγιαζίτ (Doğubeyazıt).

[←56]

Macu στο κείμενο, σήμερα Maku στο Ιράν, 30 χλμ από τα τουρκικά σύνορα.

[←57]

Ο Le Strange 1928, σημειώνει ότι το Nur-ad-D ín, που σημαίνει «το Φως τής (Μουσουλμανικής) Θρησκείας», είναι παράξενο όνομα για χριστιανό, αλλά χωρίς αμφιβολία είχε επιβληθεί σε αυτόν τον κυβερνήτη από τον Τιμούρ, όπως έγινε και αργότερα στην περίπτωση τού γιου τού κυβερνήτη. Όμως ο H. Kurdian, A Few Corrections on Guy Le Strange’s “Clavijo, Embassy to Tamerlane (1403-1406)”, The Journal of the Royal Asiatic Society, αριθ. 4 (Oκτώβριος 1938), σελ. 555-560, διαφωνεί με αυτή την άποψη και δεν πιστεύει ότι ο Τιμούρ είχε οποιαδήποτε σχέση με την ονομασία αυτού τού πρίγκιπα, επειδή μεταξύ των Αρμενίων ευγενών εκείνης τής εποχής η χρήση μουσουλμανικών ονομάτων ήταν πολύ διαδεδομένη.

[←58]

Όταν ο Τιμούρ διόρισε τον νεαρό του εγγονό, τον Ομάρ Μίρζα, αντιβασιλέα τής Περσίας, ο Αμίρ Τζάχαν Σαχ στάλθηκε ως κυβερνήτης του, για να έχει την ευθύνη τού νεαρού πρίγκιπα, για τις πράξεις τού οποίου ο Τιμούρ θεωρούσε εκείνον υπεύθυνο. Βλέπε τον γενεαλογικό πίνακα στην Εισαγωγή.

[←59]

Όπως όμως παρατηρεί ο Le Strange 1928, στο ταξίδι τής επιστροφής οι πρεσβευτές δεν πέρασαν από το Μάκου.

[←60]

Alinga στο κείμενο. Προκειται για το κάστρο τής Alinja στο Ναχιτσεβάν, πέρα από τον Αράξη, αριστερά τού δρόμου από Μάκου προς Χόϋ και σε απόσταση 60 περίπου χλμ από τον δρόμο αυτό.

[←61]

Zolten Amad στο κείμενο, ο σουλτάνος Άχμαντ Τζαλαΐρ.

[←62]

To 1384, τη χρονιά τής πρώτης εισβολής τού Τιμούρ στη Δυτική Περσία, εκείνη τη χώρα, που τότε περιλάμβανε το Κουρδιστάν και την κάτω Μεσοποταμία (Βαγδάτη), κυβερνούσε ο σουλτάνος Άχμαντ Τζαλαΐρ, ο οποίος, μη μπορώντας να αντισταθεί στους Τατάρους, διέφυγε και βρήκε καταφύγιο στον [Μαμελούκο] σουλτάνο Μπαρκούκ στο Κάιρο. Μπόρεσε τελικά να πάρει και πάλι την εξουσία το 1405, μετά τον θάνατο τού Τιμούρ, όταν οι υποθέσεις στη Σαμαρκάνδη βρίσκονταν σε σύγχυση και η Περσία είχε τότε επιστρέψει στις προηγούμενες συνθήκες και τούς προηγούμενους ηγεμόνες της.

[←63]

Hoy στο κείμενο, σήμερα Khoy στο Ιράν, 130 χλμ νότια τού Μάκου.