Σημειώσεις Κεφαλαίου 10

[←1]

Ο Le Strange 1928, αναφέρει ότι ορισμένα τοπωνύμια σε αυτήν την ενότητα τού κειμένου τού Κλαβίχο φαίνονται τόσο διεφθαρμένα, ώστε να μην επιτρέπουν αναγνώριση. Ο ίδιος αδυνατεί να προσδιορίσει σε ποιες πόλεις αντιστοιχούν τα ονόματα Ferrior εδώ και Asegur και Okhakhan πιο κάτω.

Η Spinelli 2004: 202, προτείνει ότι Ferrior είναι το Fariman, που παλαιότερα ονομαζόταν Fahradhjird (ή Farajird). Βέβαια στον χάρτη το Farhādgerd σημειώνεται 13 χλμ ΒΔ τού Fariman, αλλά εν πάση περιπτώσει κάπου εκεί η μεγάλη διαδρομή καραβανιών, ερχόμενη από την αρχαία Ράϋ (στην περιοχή τής Τεχεράνης), διακλαδιζόταν βόρεια προς το Μασάντ (Mashad, βλέπε πιο κάτω) και νοτιοανατολικά προς το Χεράτ (Herat). Η Spinelli αντλεί αυτές τις πληροφορίες από παλαιότερο βιβλίο τού Le Strange [The Lands of the Eastern Caliphate, Καίμπριτζ 1905, σελ. 388].

Η ταύτιση τού Ferrior τού Κλαβίχο με το Farhadgerd/Fariman παρουσιάζει μειονεκτήματα και πλεονεκτήματα. Βασικό μειονέκτημα είναι ότι η οδική απόσταση αυτού τού τόπου από τη Νισαπούρ είναι σήμερα τής τάξης των 150 χλμ. Αν δεν υπήρχε τότε κάποια συντομότερη διαδρομή καραβανιών μήκους το πολύ 100 χλμ, δεν θα ήταν δυνατό να διανυθεί αυτή η απόσταση μέσα στις δύο μέρες τής αφήγησης τού Κλαβίχο (από το πρωί τής 20^ής Ιουλίου μέχρι το βράδυ τής 21^ης). Από την άλλη πλευρά, βασικό πλεόνέκτημα τής ταύτισης τού Ferrior με το Farhadgerd/Fariman είναι ότι επιτρέπει στη συνέχεια την ταύτιση τού Okhakhan τού Κλαβίχο με το Torbat-e Jam, όπως θα δούμε σε επόμενη σημείωση.

[←2]

Hasegur στο κείμενο. Haxiga κατά Spinelli 2004. Δεν προσδιορίζεται στον χάρτη.

[←3]

Ojajan στο κείμενο. Όπως αναφέραμε σε προηγούμενη σημείωση, ο Le Strange 1928, αδυνατεί να το προσδιορίσει, ενώ κατά τη Spinelli 2004, είναι το Hojajam, το οποίο επίσης δεν προσδιορίζεται. Θα επιχειρήσουμε λοιπόν να το εντοπίσουμε εμμέσως.

Στην επόμενη παράγραφο ο Κλαβίχο λέει ότι το Ojajan απείχε 30 λεύγες από το Χεράτ, που βρισκόταν στα δεξιά τού δρόμου προς Σαμαρκάνδη, στην κατεύθυνση τής Ινδίας. Μία λεύγα ισούται με 3 μίλια δηλαδή με 5 περίπου χιλιόμετρα. Επομένως το Οτζατζάν (Ojajan), η «μεγάλη πόλη», από την οποία το Χεράτ απείχε 150 περίπου χλμ κατά τον Κλαβίχο, θα μπορούσε να είναι το Torbat-e Jam, που είναι μία από τις αρχαίες πόλεις τού ευρύτερου Χορασάν και απέχει οδικώς 200 χλμ από το Χεράτ.

Η απευθείας απόσταση μεταξύ Νισαπούρ και Μασάντ είναι 130 χλμ. Το Torbat-e Jam απέχει 250 χλμ από τη Νισαπούρ και 160 χλμ από το Μασάντ. Γιατί άραγε διάνυσαν τριπλάσια απόσταση (βλέπε Χάρτη 13) μεταξύ Νισαπούρ και Μασάντ περνώντας από το Torbat-e Jam; Ίσως αρχικά τούς οδηγούσαν στο Χεράτ, όπως διαβάζουμε αμέσως μετά στο κείμενο.

[←4]

Xaharoc Mirassa στο κείμενο.

[←5]

Herey στο κείμενο, Herat (Αφγανιστάν) στους σύγχρονους χάρτες.

[←6]

Στην πόλη τής Σαμαρκάνδης.

[←7]

Αν Ferrior τού Κλαβίχο ήταν το Fariman (βλέπε προηγούμενη σημείωση), αυτό σημαίνει ότι για να πάνε από το Torbat-e Jam στο Μασάντ θα περνούσαν πάλι από το Fariman (βλέπε Χάρτη 13).

[←8]

Maxaque στο κείμενο, Mashad ή Meshad στους σύγχρονους χάρτες.

[←9]

Ο Μarkham 1859 σημειώνει ότι ο Αλή Ρίζα, ο όγδοος ιμάμης, είναι ο άγιος τού Μασάντ. Ήταν όγδοος σε διαδοχή από τον Αλή, τον γαμπρό τού προφήτη.

[←10]

Horanza Zeltan στο κείμενο.

[←11]

Ο Μarkham 1859 σημειώνει ότι Χορασάν σημαίνει επαρχία τού ήλιου ή τής ανατολής.

[←12]

Αφού δεν αποτελεί μέρος τής Κυρίως Περσίας.

[←13]

Κατά τον Le Strange 1928, η δήλωση τού Κλαβίχο ότι η επαρχία Χορασάν πήρε το όνομά της από τον Χορασάν, το κανονικό και προσωπικό όνομα τού Ιμάμη Ρεζά, είναι παράλογη. Όμως ο τάφος του στο Μασάντ εξακολουθεί να αποτελεί τον μεγαλύτερο τόπο προσκυνήματος στην Περσία, τον οποίο επισκέπτονται όλοι οι ευσεβείς Σιίτες, δεύτερο σε σημασία μόνο μετά την Κέρμπαλα στον Ευφράτη (στο κεντρικό Ιράκ), όπου θανατώθηκε ο πρόγονός του, ο μάρτυρας Χουσεΐν (εγγονός τού Προφήτη).

[←14]

Το πρωί τής Κυριακής 27 Ιουλίου έφυγαν από τη Νισαπούρ, τη νύχτα τής Δευτέρας [στις 28] έφτασαν στη Φερριόρ, το βράδυ τής επόμενης Τρίτης [στις 29] έφτασαν στην Ασεγκούρ, το μεσημέρι τής Τετάρτης [στις 30 τού μηνός] έφτασαν στο Οτζατζάν και το βράδυ τής ίδιας ημέρας έφτασαν στο Μασάντ. Επομένως την Πέμπτη έφτασαν από το Μασάντ στο Μπουέλο.

[←15]

Buelo στο κείμενο. Κατά τον Le Strange 1928, το ” Buelo “, σε απόσταση ταξιδιού μισής ημέρας από το Μασάντ, πρέπει να είναι η πόλη Τους τού Ιράν (Tus στους σύγχρονους χάρτες), η οποία ήταν γνωστή στους Άραβες γεωγράφους διαφορετικά, καθώς άλλαζε ο πληθυσμός, με τα ονόματα Ταμπαράν και Σαναμπάντ. Κατά την Spinelli 2004: 205, αυτό δεν μπορεί να ισχύει, γιατί η Tus βρίσκεται πολύ κοντά στο Mashad και πρακτικά είναι ένα με εκείνο. Όμως η απόσταση ανάμεσα στις δυο πόλεις είναι 35 χλμ, πράγμα που δικαιολογεί το ταξίδι μισής μέρας τού Κλαβίχο.

[←16]

Πράγματι, η απόσταση από την Τους μέχρι το Σεράχς επί τού ποταμού Τέτζεντ (βλέπε πιο κάτω) είναι 243 χλμ, δηλαδή 50 περίπου λεύγες.

[←17]

Ο Τέτζεντ Αμπ, ο ποταμός τού Μασάντ, περνώντας από αυτή την πόλη κυλά στην κατεύθυνση τού Χεράτ (νοτιοανατολικά) και στα μισά τού προς τα εκεί δρόμου τον συναντά ο ποταμός Χεράτ που κατεβαίνει από εκεί. Οι δύο, ενωμένοι τώρα, κυλούν προς βορρά περνώντας από το Σεράχς, πόλη κοντά στην οποία ο Κλαβίχο διέσχισε τον Τέτζεντ, ενώ στη συνέχεια, σε κάποια απόσταση στα βόρεια τού Σεράχς, ο Τέτζεντ χάνεται στην άμμο τής ερήμου.

[←18]

Βρἰσκονταν κοντά στο Σεράχς επί τού ποταμού Τέτζεντ.

[←19]

Mirabozar στο κείμενο.

[←20]

Ο άρχοντας Μελιαλιόργκα.

[←21]

Alfareme στο κείμενο, ισπανική λέξη αραβικής προέλευσης.

[←22]

Από το Φιρουζκούχ.

[←23]

Ο Σουλεϊμάν Μίρζα.

[←24]

Οι Τάταροι τής συνοδείας των πρεσβευτών.

[←25]

Κοντά στο Σεράχς, δίπλα στον ποταμό Τέτζεντ.

[←26]

Ο Μιραμπόζαρ.

[←27]

Τής Κυριακής 3 Αυγούστου.

[←28]

Από την κατασκήνωση στον ποταμό Τέτζεντ, κοντά στο Σεράχς (Serakhs).

[←29]

Τού Μιραμπόζαρ.

[←30]

120 χλμ ανατολικά τού Μασάντ διασώζονται τα ερείπια τού Ribat-i Sharaf (ή Robat-e Sharaf), ενός καραβανσεράι ή τόπου ανάπαυσης των ταξιδιωτών, χτισμένου τον 12ο αιώνα (περίπου το 1114). Όμως αυτά τα ερείπια βρίσκονται 70 περίπου χλμ πριν το Σεράχς (δυτικά του), από το οποίο οι ταξιδιώτες έχουν ήδη περάσει (βλέπε πιο πάνω).

[←31]

Τής Κυριακής.

[←32]

Επομένως το «μεγάλο ακατοίκητο σπίτι» ήταν σταθμός αλλαγής αλόγων.

[←33]

Δηλαδή τις τρεις το μεσημέρι.

[←34]

Morga στο κείμενο. Ο Le Strange 1928, αναφέρει ότι η πορεία τού ποταμού Μουργάμπ είναι κατά προσέγγιση παράλληλη με εκείνη τού Τέτζεντ, αμέσως μετά τη συμβολή αυτού τού δεύτερου με τον ποταμό τού Χεράτ. Και τα δύο ρεύματα πηγάζουν από τις οροσειρές τού Αφγανιστάν, ανατολικά τού Χεράτ, με τον ποταμό Μουργάμπ να ρέει προς τα δυτικά κατά το αρχικό τμήμα τής πορείας του. Ύστερα στρέφει με ορθή γωνία προς βορρά και φτάνοντας τελικά στην Όαση τής Μερβ χάνεται στη συνέχεια στην άμμο τής ερήμου βόρεια τής Μερβ. Μεταξύ των ποταμών Μουργάμπ και Τέτζεντ προς τα ανατολικά, μεσολαβεί η άνυδρη έρημος Καρά Κουμ (Μαύρη Άμμος), που έχει παντού πλάτος μεγαλύτερο από 80 μίλια.

[←35]

100 περίπου χλμ.

[←36]

Carabansaca στο κείμενο.

[←37]

Κατά τον Le Strange 1928, o Κλαβίχο και η ομάδα του, διασχίζοντας τον ποταμό Τέτζεντ κοντά στο Σεράχς, πρέπει να είχαν φτάσει στον ποταμό Μουργάμπ σε απόσταση πορείας μιας ημέρας ή περισσότερο νότια τής Μερβ, πιθανότατα κοντά στο Γιουλετάν (Yuletan), δηλαδή το σημερινό Yoloten στο Τουρκμενιστάν.

[←38]

Salugar Sujassa στο κείμενο.

[←39]

Mωαμεθανού ιερέα.

[←40]

Κατά τον Le Strange 1928 βρίσκονταν πια στην Όαση τής Μερβ. Σημειώνει ότι από τη μεγάλη πόλη τής Μερβ, που ήταν τόσο γνωστή κάτω από τούς Αββασίδες χαλίφηδες, δεν πρέπει να είχαν απομείνει κατοικήσιμα κτίρια την εποχή τής επίσκεψης τού Κλαβίχο. Δεν είχε ανακάμψει από την καταστροφή που τής είχαν επιφέρει οι Τάταροι τού Τζενγκίς Χαν κατά τα πρώτα χρόνια τού 13ου αιώνα.

Εναλλακτικά όμως, ίσως από το Σεράχς δεν είχαν περάσει στο Yoloten αλλά νοτιότερα, στην περιοχή του Galaýmor (βλέπε Χάρτη 13). Στην περίπτωση αυτή θα διέσχιζαν την έρημο προς Andkhoy μέσω Dawlat Abad. Βλέπε επόμενη σημείωση.

[←41]

70 περίπου χλμ νότια τής Andkhoy (βλέπε επόμενη σημείωση) βρίσκεται το Dawlat Abad, το οποίο κάποτε είχε παζάρι με 180 καταστήματα και καραβανσεράι. Τώρα το Dawlat Abad αποτελεί κέντρο ύφανσης χαλιών στο βόρειο Αφγανιστάν.

[←42]

Ancoy στο κείμενο, Andkhoy (Αφγανιστάν) στους σύγχρονους χάρτες.

[←43]

Τού Μιραμπόζαρ.

[←44]

Tagiquinia στο κείμενο, δηλαδή στο Τατζικιστάν. Τώρα η Αντχούι βρίσκεται στο βόρειο Αφγανιστάν και το Τατζικιστάν αρχίζει πιο ανατολικά.

[←45]

Κατά τον Le Strange 1928, μάλλον το Shaburqán, σήμερα Σεμπεργκάν (Sheberghan), μεταξύ Αντχούι (Andkhuy) και Μπαλχ (Balkh).

[←46]

Η πόλη αυτή υπέφερε πολύ από τη μογγολική εισβολή τού Τζενγκίς Χαν. Βλέπε Le Strange, Lands of the Eastern Caliphate, σελ. 426.

[←47]

Ο Μιραμπόζαρ.

[←48]

Alibed στο κείμενο. Προτείνουμε ότι είναι το Αλικ Ραμπάτ (Alik Rabat), που βρίσκεται στη μέση ακριβώς τής 80 χλμ απόστασης μεταξύ Σεμπεργκάν τής προηγούμενης και Κούσκα τής επόμενης σημείωσης.

[←49]

Ux στο κείμενο, μάλλον το χωριό Kushka τού Αφγανιστάν στους σύγχρονους χάρτες.

[←50]

Vaeq στο κείμενο, Balkh (Αφγανιστάν) στους σύγχρονους χάρτες. Ο Le Strange 1928, αναφέρει ότι τα ερείπια τού Μπαλχ, τής «Μητέρας των Πόλεων», είναι ορατά κοντά στο σύγχρονο ιερό τού Mizár-i-Sharíf, το οποίο οι Τουρκομάνοι θεωρούν ότι σηματοδοτεί τον τάφο τού Χαλίφη Αλή (γαμπρού τού Προφήτη), ο οποίος στην πραγματικότητα θάφτηκε στην Κούφα τής Μεσοποταμίας.

[←51]

Μάλλον στο σημερινό Χεϊραμπάντ (Kheyrabad) τού Αφγανιστάν, στη μέση ακριβώς τής 70 χλμ απόστασης μεταξύ Μπαλχ και Ώξου.

[←52]

Viadme στο κείμενο.

[←53]

Οι Πέρσες αποκαλούν τον Ώξο με το όνομα Άμου ή Άμουγια, ενώ το ελληνικό όνομα Ώξος προέρχεται από έναν από τούς παραποτάμους τής αρχικής του πορείας, τον Ουάξ (Wakhsh). Αμπ-ι-Άμου, ή Άμου Ντάρυα όπως εμφανίζεται το όνομα γενικά, σημαίνει Άμου-Νερό ή Ποταμός.

[←54]

Τρία περίπου χιλιόμετρα.

[←55]

Σφάλμα στο κείμενο: “ del aldina menor ” αντί για “ India menor ”, όπου Ελάσσων Ινδία (India menor) είναι το Αφγανιστάν.

[←56]

Κατά τον Le Strange 1928, το ερώτημα κατά πόσο κατά τη διάρκεια τού μεσαίωνα ο Ώξος χυνόταν στην Κασπία αποτελεί θέμα συζήτησης. Τώρα ο Ώξος (Άμου Ντάρυα) και ο Ιαξάρτης (Σουρ Ντάρυα) χύνονται σε διαφορετικά σημεία τής λίμνης Αράλης. Αυτό που γράφει ο Κλαβίχο αποτελεί βέβαια απλή φήμη, αλλά τείνει να επιβεβαιώνει τη μαρτυρία τού Πέρση γεωγράφου Háfiz Abrú, ο οποίος, γράφοντας το έτος 1417, αναφέρει σαφώς ότι ο Ώξος χυνόταν στην Κασπία κατά την εποχή του (Le Strange, Lands of the Eastern Caliphate, σελ. 455-458).